12/9/09

Προσέγγιση στην ποίηση του Ιεζεκιήλ

Αρκούν λίγοι στίχοι από έναν ποιητή για να γνωρίσουμε τις ποιητικές του καταβολές, τη πνευματική του δύναμη και την ποιητική του.
Αυτή η ρήση - όσο κι αν ενέχει κάποιο στοιχείο υπερβολής - εμπεριέχει νομίζω και μια μεγάλη αλήθεια. Κι αν την εφαρμόσουμε σ’ έναν αρχαίο ποιητή, αλλά γνωστό περισσότερο σαν προφήτη του αρχαίου Ισραήλ, μπορεί η θεώρηση αυτή να προσθέσει μια άλλη διάσταση σε μια προσωπικότητα, που χαρακτηρίστηκε «ως μια από τις πιο μεγάλες πνευματικές φυσιογνωμίες όλων των εποχών» (W.F. Albright). Ο λόγος που γίνεται αφορά τον Ιεζεκιήλ, τον ιερέα-προφήτη του αρχαίου Ισραήλ που έδρασε και έζησε κυρίως στη Βαβυλώνα. Και η αναφορά, ιδιαίτερα σ’ ένα ποιητικό κομμάτι, που βρίσκεται στο ομώνυμο βιβλίο του και συγκεκριμένα στο κεφάλαιο 21, γνωστό στους λόγιους ως «Άσμα του ξίφους», ή «Τραγούδι της ρομφαίας».
Αφήνοντας κατά μέρος τα θέματα της συγγραφικότητας και της ενότητας του βιβλίου του Ιεζεκιήλ που προβληματίζουν τους κριτικούς και φιλολογικούς αναλυτές, εμείς εδώ με αφορμή την «άγρια ωδή του εκδικητικού ξίφους» (Toy) θα κάνουμε μια προσπάθεια προσέγγισης του ποιητικού λόγου του, δεχόμενοι ότι η ποίηση προέρχεται από την πένα του μεγάλου προφήτη, όπως άλλωστε δέχονται σαν αυθεντικό και ενιαίο το συγγραφικό του έργο οι περισσότεροι σύγχρονοι μελετητές (G.A. Cooke, E. Young, H.H. Rowley, R.K. Harrison κ.α.).

Ο Ιεζεκιήλ, γιος του ιερέα Βουζεί, βρίσκεται προς τα τέλη του 7ου - αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα (κατά τους περισσότερους χρονολόγους από το 597 π.Χ.) αιχμάλωτος στη Βαβυλώνα σε μια περιοχή που λεγόταν Τελ-Αβίβ, κοντά στον ποταμό Χεβάρ, ένα μεγάλο κανάλι ΝΑ της Βαβυλώνας.[1] Εκεί, σε ηλικία 30 ετών περίπου, «στάθηκε το χέρι του Κυρίου πάνω του», οπότε και ανέλαβε προφητική υπηρεσία στο 5ο έτος της αιχμαλωσίας του Ιουδαίου βασιλιά Ιωαχείν. Μια υπηρεσία, που κράτησε 22 ολόκληρα χρόνια. Είναι παντρεμένος, αλλά η γυναίκα του, «το χάρμα των οφθαλμών του», όπως την αποκαλεί, πεθαίνει ξαφνικά στην Ιερουσαλήμ. Εκεί, στην ξένη χώρα των Χαλδαίων, οραματίζεται οράσεις για τα γενόμενα στην Ιερουσαλήμ και την επερχόμενη καταστροφή της, αλλά και δέχεται προφητικά μηνύματα από τον Θεό, για το μέλλον των γειτονικών εθνών (κεφάλαια 25-32) και για το απώτερο μέλλον και την τύχη του Ισραήλ (κεφάλαιο 39 κ.ε.), καθώς και για την ανέγερση του νέου ναού στην Ιερουσαλήμ (κεφάλαια 40-48).
Το «Άσμα του ξίφους», που περιέχεται στο 21ο κεφάλαιο, εντάσσεται στον κύκλο των προφητειών του προφήτη (4:1-23) που αφορούν τον Ιούδα και τη Ιερουσαλήμ.
Τι όμως είναι αυτό το περίφημο «Άσμα του ξίφους»; Για να το καταλάβουμε πρέπει να ξέρουμε ότι οι προφήτες γενικά είχαν τη συνήθεια να διακηρύττουν το λόγο του ΓΧΒΧ με τόλμη και παρρησία στους Ιουδαίους, εναλλάσσοντας τον πεζό κηρυγματικό τους λόγο με τον ποιητικό. Μερικές φορές ο ποιητικός λόγος ήταν λυρικός και τρυφερός, αλλά τις περισσότερες φορές ήταν τραχύς και πύρινος, γεμάτος φλόγα και πάθος, ικανός να συγκλονίσει τους ακροατές του.
Ο προφήτης Ιεζεκιήλ, όπως και άλλοι προηγούμενοι προφήτες (Ιωήλ, Ιερεμίας, Ησαΐας, Μιχαίας), αναφέρεται στην επερχόμενη καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλωνίους, που τη βλέπει ως «φρουρός πάνω στις επάλξεις» να επέρχεται σαν μια δίκαιη «θεία εκτέλεση» λόγω του πλήθους των ανομιών και παραβάσεων και λόγω της εξαχρειωτικής ειδωλολατρίας των κατοίκων της, που λατρεύουν το θεό Ταμμούζ και την Αστάρτη, που επιδίδονται ακόμα και σε φαλλική λατρεία. Έτσι, ακούει «το λόγο του Κυρίου», που με συμβολική γλώσσα λέει ότι θα στραφεί εναντίον κάθε σάρκας και θα βγάλει το μαχαίρι απ’ τη θήκη του, για να αποκόψει από τη μεσημβρία μέχρι το βορρά τον (θεωρούμενο) δίκαιο και τον ασεβή (21:1-7).
Η ρομφαία αυτή, η γυμνωμένη και απαστράπτουσα, που θα κάνει τη μεγάλη σφαγή, όπως δείχνουν τα συμφραζόμενα, δεν είναι κανείς άλλος παρά οι Χαλδαίοι, με επικεφαλής το θηριώδη Ναβουχοδονόσορ, «τον αετό το μέγα το μεγαλοπτέρυγο», που κατέστρεψε την Ιερουσαλήμ και την παρέδωσε στη φωτιά και επιτέθηκε και στα γύρω γειτονικά έθνη (Αμμών, Μωάβ, Εδώμ κλπ.), υποδουλώνοντάς τα.
Πλήρης έμπνευσης, έμπλεος πνεύματος, ο ανόμοιος προς τους άλλους προφήτες προφήτης, στα χωρία 8 κ.ε., προχωρεί να καταδείξει τη δύναμη αυτής της συμβολικής ρομφαίας μ’ έναν δυναμισμό, που ο πεζός λόγος θα αδυνατούσε να πετύχει. Γι’ αυτό αποδίδει με υπέροχο ποιητικό τρόπο την καταστροφική δύναμη της ρομφαίας, το φόβο της επικείμενης σφαγής, αλλά και τον πόνο και την αμηχανία και την οδύνη του ποιητή, που τον εκδηλώνει με το να χτυπά με κρότο τα χέρια του και να κτυπά το μηρό του αντί τα στήθια του, όπως θα έκαναν οι θρηνολογούσες γυναίκες της εποχής εκείνης.

Από τους ερευνητές αναγνωρίζεται ότι σε μερικά σημεία το ποίημα δεν είναι τόσο σαφές στα νοήματα. Αυτό ίσως να οφείλεται περισσότερο στη δική μας άγνοια μερικών γεγονότων, εκφράσεων κλπ., ή ακόμα στη μεταβίβαση του Μασοριτικού κειμένου, γιατί γενικά αναγνωρίζεται ότι σε μερικά σημεία το κείμενο του βιβλίου του Ιεζεκιήλ είχε προβληματική μεταβίβαση.
Πάντως, παρά τις νοηματικές μικροασάφειες που υπάρχουν σε μερικούς στίχους, και ιδιαίτερα στο στίχο (10β), που φαίνεται λόγω της πεζής του διατύπωσης να έχει χαλαρή σχέση με το όλο ποιητικό σώμα - και ίσως να έχει διαφορετική, ή μεταγενέστερη προέλευση-, το όλο ποίημα αποτελείται από κοφτούς, νευρώδεις, ανομοιοκατάληκτους στίχους, από συχνά επαναλαμβανόμενες λέξεις που προσδίδουν έμφαση, και από ορμητικό ρυθμό, παλμό και κίνηση, που μεταδίδουν στον αναγνώστη αυτό ακριβώς που ήθελε ο ποιητής να μεταδώσει: την ταραχή και τη φρίκη, τη φρίκη και το φόβο που προκαλεί μια ρομφαία που ξεκοιλιάζει, μια ρομφαία που διαπερνάει «έως των ενδομύχων». Ένα ξίφος γυμνό και λαμπρό, ένα στιλβωμένο ξίφος που εκτίθεται μια δεξιά, μια αριστερά, όπως στρέφεται το πρόσωπο ενός παρατηρητή.
Λαμπερές εικόνες και προσωποποιήσεις διαδέχονται η μία την άλλη ανάμεσα στις φωνές και τις κραυγές και τους ολολυγμούς του προφήτη-ποιητή, που οραματίζεται τη θραύση της ρομφαίας και το μέγεθος της απειλούμενης καταστροφής της αγίας πόλης.

Κι όταν σε ρωτήσουν γιατί βαριαναστενάζεις; Απάντησέ τους:
Για το μαντάτο που θαρθεί,
και κάθε καρδιά θα λιώσει
κι όλα θα παραλύσουνε στα χέρια.
Και θα σβήσει κάθε πνοή.
Και θα νεροσταλιάσουν όλα τα γόνατα.
Να! Έρχεται. Θα γίνει. Έτσ’ είπε ο Κύριος
. (στίχος 7)

Δεν είναι σαφές ποιος είναι αυτός που μιλάει στο άσμα τούτο, μάλλον πρέπει να είναι ο ίδιος ο προφήτης.
Το ποίημα, εύλογα, οι μελετητές ονόμασαν «Άσμα της ρομφαίας», αφού όλο το περιεχόμενό του στρέφεται γύρω απ’ τη συμβολική καταστρεπτική αυτή ρομφαία των Βαβυλωνίων, τη ρομφαία, που, επειδή τη χρησιμοποιεί ο Θεός εναντίον του Ισραήλ, μπορεί να λέγεται και «ρομφαία του ΓΧΒΧ».
Εδώ ίσως είναι αναγκαίο να υπενθυμίσουμε στον αναγνώστη – για να αποφύγουμε παρανοήσεις - ότι όχι μόνον ο Ιεζεκιήλ, αλλά κι άλλοι Ιουδαίοι προφήτες βλέπουν την καταστρεπτική οργή των εχθρών, σαν «ράβδο του θυμού του Κυρίου», αφού μπορεί η επερχόμενη καταστροφή να αφυπνίσει το λαό από τη σκοτοδίνη και τον ηθικό ξεπεσμό. Έτσι ο πόνος και η θλίψη γίνονται «μεγάφωνο του Θεού» σ’ έναν κρυφό κόσμο...
«Μονάχα όποιος πιστεύει ότι του μιλάει ο Θεός μπορεί να μιλήσει ή να οργιστεί ή να θρηνήσει όπως μίλησαν, οργίστηκαν και θρήνησαν οι προφήτες», γράφει ο Π. Κανελλόπουλος. «Η γλώσσα τους είναι ταυτόχρονα σκληρή και τρυφερή. Την ώρα που οργίζονται οι προφήτες ή που μεταφέρουν του οργισμένου Θεού τους λόγους, συνδυάζουν τη σκληρή λέξη και σκέψη με τις πιο απαλές παρομοιώσεις... Και μες στην πιο μεγάλη οργή του λέει ο Κύριος στον Ιεζεκιήλ με μια άφταστη τρυφερότητα και θλίψη: ‘και διεσπάρησαν τα πρόβατά μου εν παντί όρει και επί παν βουνό υψηλό και επί προσώπου πάσης της γης διεσπάρησαν, και ουκ ην ο εκζητών ουδέ ο αποστρέφων’. Ναι, η ψυχή των προφητών είναι γεμάτη θλίψη και τρυφερότητα, κι όταν ακόμα ο νους τους είναι γεμάτος οργή... Μόνον ο Ισραήλ γέννησε πνεύματα σαν τον Δαβίδ, τον Ησαΐα, τον Ιερεμία, τον Ιεζεκιήλ...».[2]

Να σημειώσουμε ότι υπάρχουν ερευνητές, όπως ο G.A. Cooke,[3] που πιστεύουν ότι το «Άσμα της ρομφαίας» αρχικά είχε μεγαλύτερη έκταση, και στη Βίβλο έχει διαφυλαχθεί μόνο ένα τμήμα, ή μερικοί στίχοι του από το αρχικό. Η άποψη μπορεί να είναι πιθανή, αλλά εμείς αναγκαστικά θα περιοριστούμε στο κείμενο που διαφυλάχθηκε.
Έστω κι έτσι, θα διαπιστώσουμε πόσο σωστή είναι η κρίση του Κ. Φριλίγγου ότι «στη γλώσσα του (Ιεζεκιήλ), τη φλογερή κι ασυγκράτητη, βρίσκει την έκφρασή της η προφητική του ορμή και ξεσπά η ποιητική του σκοτοδίνη».

Και πάλι ήρθε σε μένα ο λόγος του Κυρίου λέγων:
Γιε ανθρώπου, προφήτεψε και πες:
Αυτό λέγει ο Κύριος:
Ξίφος, ξίφος ακονίζεται και στιλβώνεται,
ακονίζεται για σφαγή
στιλβώνεται για να λάμψει σαν αστραπή.
(Ή θα διασκεδάσουμε ράβδε του γιου μου
που καταφρονείς κάθε δένδρο;)
Παραδίνεται στον σφαγέα
για να το κρατήσει με το χέρι.
Το ξίφος ακονίζεται και στιλβώνεται,
για να δοθεί στο χέρι του σφαγέα.
«Κράξε και ολόλυξε, γιε ανθρώπου!
Γιατί έπεσε στο λαό μου,
πάνω σ’ όλους τους άρχοντες του Ισραήλ,
που με τον λαό μου παραδόθηκαν στο ξίφος.
Για τούτο χτύπησε τον μηρό σου,
διότι επίκειται δίκη.
Και ποιος δύναται να περιφρονήσει τη ράβδο της οργής μου;»
Λόγος Κυρίου του Θεού.
Για τούτο προφήτεψε γιε του ανθρώπου,
και κρότησε τα χέρια
ας κατέλθει το ξίφος για δεύτερη φορά,
ας κατέλθει για τρίτη φορά
το ξίφος γι’ αυτούς που θα σφαγούν,
το μέγα ξίφος των μελλόντων να σφαγούν!
Φέρε σ’ αυτούς τρόμο, έως ότου λιώσει η καρδιά τους
και πολλοί απ’ αυτούς πέσουν νεκροί σε όλες τις πύλες τους,
παραδομένοι στο ξίφος,
που κατασκευάστηκε να λάμπει ως αστραπή
και ακονίστηκε για σφαγή!
Στρέψε προς τα πίσω,
προς τα δεξιά, προς τα μπρος, προς τα αριστερά,
οπουδήποτε κατευθύνεται η αιχμή σου!
Και εγώ επίσης θα κροτήσω τα χέρια μου
Και θα χορτάσω την οργή μου.
Εγώ ο Κύριος, ελάλησα.
(στίχοι 6-7)
(Απόδοση, από τη μετάφραση διορθωμένου
Μασοριτικού, του καθηγητή Αθ. Χαστούπη)

Το διάπυρο αυτό ποίημα δεν είναι το μοναδικό που δείχνει την ποιητική μεγαλοφυΐα του ποιητή-προφήτη, που γίνεται όργανο του ΓΧΒΧ, όταν τον προστάζει: «Υιέ ανθρώπου προφήτευσε».
Πρέπει κανείς να διαβάσει και άλλα ποιητικά κομμάτια απ’ το βιβλίο του προφήτη, όπως το κεφάλαιο 16:1-5, όπου αναφέρεται με θαυμάσια ποιητική γλώσσα στην εύνοια του Ιούδα από τον Θεό παρά την πνευματική απιστία (ειδωλολατρία) του πρώτου, το κεφάλαιο 19:1-14 που αναφέρεται ως θρήνος των ηγεμόνων του Ισραήλ, το κομμάτι (κεφάλαιο 23) για την Οολά και την Οολιβά - συμβολικά ονόματα της Σαμάρειας και της Ιερουσαλήμ - και ιδιαίτερα τον περίφημο «θρήνο της Τύρου» (κεφάλαιο 27:1-36), για να καταλάβει με ποιον έχει να κάνει. Και ας κάνει τον κόπο να διαβάσει και να ξαναδιαβάσει τη φοβερή περιγραφή του κινούμενου άρματος και των αστραποβόλων χερουβίμ, των τεσσάρων ζώων (βόδι, άνθρωπος, λιοντάρι, αετός) που πετάνε, και θα τον καταλάβει ένθεο ρίγος. Αυτό το ρίγος που μεταδίδουν οι μεγάλοι προφήτες, τα μεγάλα πνεύματα, οι μεγάλοι ποιητές:

Αντίκρισα τα οράματα του Θεού...
Είδα ένα άρμα ζεμένο με τέσσερα άλογα.
Πάνω απ’ τα ζώα και το άρμα ανοίγεται μια έκταση
όμοια μ’ ένα φοβερό κρύσταλλο...
κι είδα και κάτι άλλο που έμοιαζε με φωτιά,
κι απ’ όπου βγήκε κάτι σαν χέρι...
Και μια φωνή είπε:
«Οι βασιλιάδες και οι κριτές έχουν μες στις ψυχές τους κοπριά.
Θα βγάλω απ’ τα στήθια τους τις πέτρινες καρδιές τους
και θα τους δώσω μια καρδιά από σάρκα...»


Κι ακόμα πρέπει να διαβάσει το όραμα της κοιλάδας των ξηρών οστών (κεφάλαιο 37):

«Ο Κύριος με απόθεσε σε μια πεδιάδα με οστά αποξηραμένα.
Με πέρασε ολόγυρ’ από κοντά τους και μούπε:
Μπορούν, γιε του ανθρώπου, να ζωντανέψουν αυτά τα κόκκαλα;...
Και μούπε: Προφήτεψε απάνω τους...
Και προφήτεψα καθώς διδάχτηκα.
Και μόλις προφήτεψα, έγιν’ ένας θόρυβος σα σεισμός.
Και τα κόκκαλα σύρθηκαν κοντά,
κάθε κόκκαλο στο δικό του κόκκαλο,
και κοίταξα κι ευθύς
φύτρωσαν νεύρα και σάρκες απάνω τους
και σκεπάστηκαν με δέρμα,
πνεύμα όμως δεν ήταν μέσα τους...
Και μπήκε πνεύμα μέσα τους
Και ζωντάνεψαν και στάθηκαν στα πόδια τους.
»

Είναι γνωστό ότι η φοβερή αυτή όραση άσκησε μεγάλη επίδραση στην ιουδαιο-χριστιανική γραμματεία και τέχνη. Ενέπνευσε ακόμα και τον Διονύσιο Σολωμό στους στίχους του.
Σε τι διαφέρουν αυτές οι περιγραφές, οι συμβολισμοί, οι εικόνες, τα μυστηριώδη λόγια, από την τραχεία και πύρινη «αποκαλυπτική» γλώσσα της Αποκάλυψης του Ιωάννη; Οι παραλληλισμοί και οι ομοιότητες είναι φανερές ακόμη και για τον πιο αμύητο. Για τον απαιτητικό αναγνώστη, όμως, η εμβάθυνση και η σύγκριση μεταξύ των δύο κειμένων θα τον οδηγήσει σ’ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Νομίζω, ακόμα, πώς θα μπορούσε ο ποιητής μας ορθά να θεωρηθεί ως η «γέφυρα» ανάμεσα στην «προφητεία» και στην «αποκάλυψη».
Είπαν μερικοί ότι η ποίηση του Ιεζεκιήλ δεν μπορεί να φθάσει το ύψος της ποίησης ενός Ησαΐα, του Ιερεμία, ενός Αμώς και του Ωσηέ. Αναμφίβολα το αρχαίο Ισραήλ έχει να επιδείξει πολλά μεγάλα ποιητικά αναστήματα. Και αναμφίβολα ο Ησαΐας, π.χ., είναι ένας από τους μεγαλύτερους - αν όχι ο μεγαλύτερος - λυρικός ραψωδός του αρχαίου Ισραήλ. Η παρατήρηση μπορεί να θεωρηθεί ορθή, με την έννοια ότι ο Ιεζεκιήλ υστερεί στην κομψότητα της γλώσσας έναντι των παραπάνω προφητών-ποιητών. Αλλά η ποιητική δύναμη του Ιεζεκιήλ βρίσκεται στη ζωντανή κι υπέρλογη εικονοπλασία, στις αλληγορίες και παραβολές του, που αναμειγνύει με έντονα ηθικά διδακτικά στοιχεία μαζί με μια τραχεία και πρωτόγονη - σε πολλές περιπτώσεις - γλώσσα. Αυτά τον καθιστούν απαράμιλλο..., με εντελώς προσωπικό και πρωτότυπο ύφος. Έναν ποιητή με γλώσσα βαπτισμένη σε «πυρ συστρεφόμενο» που ακούγεται από ένα στόμα βαθύχειλο και βαρύγλωσσο.
Ο καθένας που θα διαβάσει μερικές σελίδες από τον Ιεζεκιήλ γρήγορα θα εννοήσει ότι έχει να κάνει με μια ποιητική φυσιογνωμία απλή και σύνθετη μαζί, με μια πύρινη φυσιογνωμία που μιλάει, κατά την ωραία έκφραση του καθηγητή Β. Βέλλα, «μυριάκις, εις μύριους τόνους, και με μύριες εκφράσεις».[4]
Ζηλωτής υπέρ του Θεού, στην κυριολεξία καταφαγωμένος από το ζήλο του, εκστασιακός οραματιστής και συμβολιστής, ο κήρυκας αυτός της καταστροφής αλλά και της παρηγοριάς της αποκατάστασης του λαού του αποδίδει τα βιώματά του με οράσεις και συμβολικές πράξεις, με παροιμίες κι αινίγματα και με μια ποίηση που αποκαλύπτει φραστική δύναμη, βάθος σκέψης, φαντασία και πρωτότυπη εικονοποιία. Ξέρει να εναλλάσσει τη σκληρότητα με την τρυφερότητα, τη σαφήνεια με τη σκοτεινότητα, να χρησιμοποιεί αισθητικές αλλά και αντιαισθητικές μαζί φράσεις και εικόνες, και να φτιάχνει μια ποίηση δυνατή και περίπλοκη όσο φλογερή και πολυσύνθετη ήταν η ανεπιτήδευτη προσωπικότητά του. Είναι ο προφήτης-ποιητής της φρίκης με την απέραντη φαντασία και με την αρτιότερη και πιο φιλολογική μορφή στις παραβολές του (Κ. Φριλίγγος). Είναι ο ορμητικότερος και μαχητικότερος, ο ασυμβίβαστος, ο αυστηρός τόσο στον εαυτό του όσο και τους άλλους προφήτης-ποιητής, ίσως ο πιο μεγαλοπρεπής συγγραφέας της παλαιοδιαθηκικής φιλολογίας.
Ακόμα και πολλά απ’ τα θεωρούμενα πεζά κομμάτια του βιβλίου του παύουν να είναι πεζά, αν διαβαστούν με το κατάλληλο μάτι και την κατάλληλη ψυχική προδιάθεση ή προσέγγιση του αναγνώστη.
Ό,τι άλλο θα μπορούσε να πει κανείς με περιεκτικό αλλά και πρωτότυπο τρόπο για το μεγάλο αυτόν ποιητή, το λέγει ο Βίκτωρ Ουγκώ με λίγα, αλλά μεστά νοήματος λόγια:
«Ο Ιεζεκιήλ είναι το άγριο θηρίο μάντης... Οι σκέψεις που τις ταράζει ο βρυχηθμός... Η φύση και η ανθρωπότητα συγχωνεύονται μες στο απαλυμένο ουρλιαχτό που αφήνει ο Ιεζεκιήλ... Μένω ανάμεσα στους βάτους λέει... Για τους Εβραίους η ανάγνωση του Ιεζεκιήλ ήταν κάτι το φοβερό. Δεν άφηναν να τον διαβάζουν πριν κλείσουν τα τριάντα τους χρόνια. Οι ιερείς, ανήσυχοι, σφράγιζαν ως απαραβίαστο αυτόν τον ποιητή... Ο Ιεζεκιήλ έχει τη βρωμιά πάνω στα χείλη του και μες στα μάτια του τον ήλιο... Αναζητήστε ανώτερη διατύπωση απ’ τα λόγια του, δεν θα τη βρείτε...».
Όταν διαβάζεις Ιεζεκιήλ, θα νιώσεις πόσο ασήμαντη, πόσο τετριμμένη είναι αυτή η ποίηση που προβάλλεται στις μέρες μας σαν ποίηση, από πεζά πνεύματα, απευθυνόμενη ίσως μόνο σε αδαείς αναγνώστες...Αρκεί και λίγους μόνο στίχους να διαβάσεις από έναν ποιητή σαν τον Ιεζεκιήλ, για να νιώσεις τη δύναμη της μεγάλης ποίησης!

Υποσημειώσεις:
[1] Την περιοχή εντόπισαν οι αμερικανικές ανασκαφές το 1903 στη Νιπούρ.
[2] Π. Κανελλόπουλος, Ο χριστιανισμός και η εποχή μας, 1953, σελίδες 2-3.
[3] G.A. Cooke, Ezekiel, International Critical Commentary, 1937, σελίδα 229.
[4] Β. Βέλλας, Θρησκευτικές προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, τόμος 2ος, σελίδα 152 (Αθήνα 1963).

Δεν υπάρχουν σχόλια: