Τα γένια του Προφήτη

Όταν ανακαλούμε την προ-Ισλαμική εποχή στην Αραβία, δε μας εκπλήσσει το γεγονός ότι μεγάλος βαθμός Ανιμισμού υπάρχει στο δημοφιλές Ισλάμ, ακόμα και σήμερα. Ο Snouck Hurgronje, στο έργο του «The Achenese», προκαλεί την προσοχή σε διάφορα ανιμιστικά έθιμα μεταξύ των Μουσουλμάνων της Σουμάτρα, που δεν καταδικάζονται απ’ τους ορθόδοξους ηγέτες, γιατί βρίσκουν αντίστοιχα έθιμα στις αρχές του Ισλάμ (σελ.287-288). Ενώ ο Johannes Warneck και ο Gottfried Simon προχωρούν και συμφωνούν στο ότι «το Ισλάμ φυσικά κλίνει προς τον Ανιμισμό και εύκολα μπλέκεται στα δίκτυά του» (Simon, Islam in Sumatra, σελ. 157). «Θα φαινόταν ότι ο Ανιμισμός είναι η πρωτόγονη μορφή του παγανισμού και συντηρείται σε όλη την εξέλιξη του πολιτισμού. Η μελέτη πρωτόγονων ελληνικών και γερμανικών θρησκειών εκθέτει τα ίδια ανιμιστικά στοιχεία, όπως τα βρίσκουμε στον Ινδουισμό και στο Ισλάμ» (Warneck, Living Christ and dying heathenism, σελ.7).
Και ο Franzer σημειώνει: «Ο Βραχμανισμός, ο Βουδισμός και το Ισλάμ μπορεί να πάνε και να έρθουν, αλλά η πίστη στη μαγεία και στους δαίμονες παραμένει ακλόνητη μέσα σε όλα κι αν μπορούσαμε να κρίνουμε το μέλλον από το παρελθόν, είναι πολύ πιθανόν να επιζήσει, ενώ άλλες ιστορικές θρησκείες πέφτουν». Η δεισιδαιμονία φαίνεται να ξεπερνάει σε ανθεκτικότητα την πίστη και την απιστία, ακόμα και στην Χριστιανοσύνη.
Στο μεγάλο τόμο του «Ο ανιμισμός», ο A.C. Kruijt, Ολλανδός ιεραπόστολος, αναλύει τη ρίζα των ανιμιστικών πεποιθήσεων δείχνοντας ότι προσωπικά ψυχικά υλικά υπάρχουν σε μέρη του ανθρώπινου σώματος, ειδικά στο αίμα, τα μαλλιά, τα δόντια, το σάλιο κλπ. Αυτό το υλικό, με πιθανότητα να προκαλέσει καλό ή κακό, μπορεί να μεταφερθεί ή να εκτιμηθεί από άλλους με διάφορους τρόπους.
Ανάμεσα σε ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες που αναφέρονται στη μουσουλμανική παράδοση, είναι αυτές που σχετίζονται με τα μαλλιά και τα γένια του Προφήτη Μωάμεθ, στη διάρκεια της ζωής του και μετά το θάνατό του. Η παράδοση είναι πολύ ιδιαίτερη όταν αναφέρεται στα μαλλιά του Προφήτη. Δεν ήταν ούτε σγουρά ούτε ίσια, αλλά είχε τέσσερις σγουρές μπούκλες. Συνήθιζε να πιάνει το μουστάκι του και να αφήνει το μούσι του να μεγαλώνει. Πολύ συχνά λάδωνε τα μαλλιά του και τα αρωμάτιζε, όπως και το μούσι του. Ο Προφήτης λέγεται να είπε: «Κάντε το αντίθετο από τους πολυθεϊστές και αφήστε το μούσι σας να μεγαλώνει» (Μισκάτ ΧΧ:4). Η αγιοσύνη στο μούσι του Μωάμεθ σαν σημείο ανδρισμού και αξιοπρέπειας αναγνωρίζεται σε κοινούς όρκους. Όπως και οι Άραβες ορκίζονται στη ζωή ή στα γένια τους (walahyeti), το ίδιο σοβαρά και η μουσουλμανική κοινότητα ορκίζεται στα γένια του Προφήτη (Lahyet al-nabi). Ο όρκος αυτός ακούγεται παντού στη Μέση Ανατολή. Ο Westermarck μιλάει για σημερινά έθιμα ανάμεσα σε Μουσουλμάνους στο Μαρόκο, που σχετίζονται με τα γένια και το ενδεχόμενο καλού ή κακού. Αυτό ισχύει και σε άλλες χώρες. Σχετίζεται με ιερά δένδρα και βωμούς αγίων, τα μαλλιά ενός παιδιού επτά ημερών προσφέρονται ως θυσία (aqiqah), το ξύρισμα των τριχών αποτελεί θρησκευτικά τελετή, τα μαλλιά χρησιμοποιούνται ως φυλαχτά, τα μαλλιά «αγίων ανθρώπων» φυλάγονται για την ικανότητά τους να θεραπεύουν. Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον γεγονός. Όπως δείχνει ο Wellhausen, η ρίζα όλων αυτών των πρακτικών οφείλεται στον ίδιο το Μωάμεθ. Στην αρχαία Αραβία ο kahin θα θεράπευε τον άρρωστο αγγίζοντάς τον με το χέρι του ή ανασαίνοντας πάνω του και χρησιμοποιώντας το σάλιο του κλπ. Και προχωράει λέγοντας ότι ο Μωάμεθ έκανε το ίδιο. «Οι Μουσουλμάνοι άλειφαν το πρόσωπό τους με το σάλιο του Προφήτη κι έμπαιναν στο νερό με το οποίο είχε πλυθεί και το έπιναν» (Waqidi 252, Bukhari 1:31-37). Τα μαλλιά του προφήτη μαζεύονταν προσεκτικά, όταν κουρευόταν ή ξυριζόταν, και χρησιμοποιούνταν σαν φυλαχτό.
Επιπλέον, τα μαλλιά του Προφήτη δεν ήταν μόνον ιερά τότε, αλλά παράμεναν έτσι και μέσα στους αιώνες μέχρι σήμερα. Την άνοιξη του 1946 έγινε μια μουσουλμανική «mela’» (συνέλευση, συγκέντρωση) κοντά στο Μπαντιπούρ, στην Ινδία. Το κύριο έκθεμα ήταν μια τρίχα από το μούσι του Μωάμεθ, που φυλαγόταν σ’ ένα γυάλινο βάζο μπροστά από το οποίο συνωστίζονταν χιλιάδες. Ειδικά κεφάλαια βρίσκονται σ’ όλες τις δημοφιλείς βιογραφίες του Προφήτη, στο θέμα του fadhalat, σάλιο, αίμα, μαλλιά κλπ. Υπάρχουν παραδόσεις στο Bukhari και στο Μουσουλμανισμό τόσο παράλογες έως απίστευτες. Ακόμα και περιττώματα δεν ξέφυγαν από την περίσταση.
Διαβάζουμε στη βιογραφία του Μωάμεθ, γραμμένη από τον Ahmad Zaini Dahlan: «Όταν ο Προφήτης ξύριζε το μούσι του και οι σύντροφοί του τον περιτριγύριζαν, ποτέ δεν άφηναν μια τρίχα να πέσει στο έδαφος, αλλά τη χρησιμοποιούσαν ως καλό σημάδι ή ευλογία. Και αφού η μεγαλειότητά του έκοβε τα μαλλιά του μόνον την ώρα του προσκυνήματος, αυτό είχε γίνει sunna, και έτσι σχετίζεται με το Mawahib, και αυτόν που το αρνιόταν θα τον τιμωρούσαν αυστηρά».
Διαβάζουμε ότι ο Muhammad Ibn Darain είπε: «Έχω μερικές τρίχες του Προφήτη που τις πήρα από το Ανάς και όταν το είπα στον Obeid al Suleimani αυτός απάντησε: ‘Αν είχα μια και μόνη τρίχα θα ήταν για μέσα περισσότερο από όλον τον κόσμο’». Υπάρχουν πολλές τέτοιες παραδόσεις που μας δείχνουν πώς μαζεύονταν οι τρίχες του Μωάμεθ και πώς μοιράζονταν στους οπαδούς του, όταν ξυριζόταν στη Μίνα και χρησιμοποιούνταν εναντίον του κακού ματιού, και την αξία που δινόταν σε μια και μόνη τρίχα από το κεφάλι του ή το μούσι του. Επιπλέον μας έχουν πει αν και πώς και πότε έβαψε τα μαλλιά του και το μούσι του, και ότι αρχικά ντυνόταν σαν τους «ανθρώπους της Βίβλου», αλλά μετά σταμάτησε. Ο μεγάλος αριθμός αναφορών σ’ αυτό το θέμα και στις απλές παραδόσεις και στη ζωή του Μωάμεθ, δείχνει τη σοβαρότητα στο ξεκίνημα και στη συνέχεια του Ισλάμ. Ο Ignace Goldziher άγγιξε το θέμα γράφοντας στο βιβλίο «Η λατρεία των λειψάνων στο Ισλάμ», και έδειξε ότι ειδικά 3 λείψανα του προφήτη οδηγήθηκαν «σε πολλαπλασιασμό χωρίς όρια: τα παπούτσιά του, τα χειρόγραφά του και τα μαλλιά του». Αλλά με το πέρασμα των αιώνων αυτό που έγινε αντικείμενο περισσότερης έρευνας είναι τα μαλλιά ή το μούσι του Μωάμεθ. «Τα μαλλιά», λέει ο Dr Goldziher, «τα έφεραν σαν φυλακτό και οι άνδρες στο νεκρικό κρεβάτι τους έδιναν εντολή γι’ αυτό το πολύτιμο απόκτημα, ότι θα έπρεπε να πάει μαζί τους και να αναμιχθεί με το χώμα». Ο Τζαφάρ Ιμπν Κινζάμπου, ο Βεζίρης ενός Αιγύπτιου πρίγκιπα, είχε 3 τέτοιες τρίχες που με το θάνατό του τοποθετήθηκαν στο στόμα του και τα οστά του, σύμφωνα με την τελευταία του διαθήκη, μεταφέρθηκαν στη Μεδίνα...
Είναι πολύ γνωστό, ότι ένα απ’ τα επιχειρήματα που υπάρχουν για να δικαιολογήσουν τους Χαλίφηδες της Κωνσταντινούπολης (που, αν δεν είναι Κορεσίτες, δε θεωρούνται από κάποιους παράνομοι για το Χαλιφάτο), είναι η κατοχή από αυτούς ιερών λειψάνων του Ισλάμ. Εκτός από το khirka-I-sharif, τον ιερό μανδύα και το «ξίφος του Ομάρ» στο τζαμί Εγιούμπ, περιλαμβάνονται τρίχες από το μούσι του Προφήτη. Η ποσότητα των τελευταίων δε φαίνεται να είναι ασήμαντη, αν κρίνουμε από τις περιπτώσεις που ο Σουλτάνος τις έδινε σ’ άλλες πόλεις. Στην περίπτωση του κτισίματος του τζαμιού Χαμίντιε, που κτίστηκε από το Σουλτάνο στη Σαμψούντα το 1889, μαθαίνουμε από κάποιο μωαμεθανικό έντυπο ότι εκτός από κάποια τεύχη του Κορανίου, ο διοικητής των πιστών διέταξε να μεταφερθούν στην Αμισό κάποιες τρίχες «που ανήκαν στον πρίγκιπα των δύο υπάρξεων και του καταφυγίου του κόσμου». Πυροβολισμοί έπεσαν από τον πύργο για να τιμήσουν τα μαλλιά του επιφανούς Προφήτη. Οι Shurifa και Ulema μετέφεραν το δώρο στο τζαμί. Ένα παρόμοιο δώρο δόθηκε μέσω ειδικών απεσταλμένων στην πόλη Χαλέπι (Συρία).
Οι δηλώσεις που υπάρχουν σε βιβλία του Μουσουλμανικού νόμου, δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία ότι κατά μια έννοια οι ανθρώπινες τρίχες θεωρούνται ιερές και δεν μπορούν να πωληθούν ή με κάποιον τρόπο να υποτιμηθούν. Διαβάζουμε στη Hedaya, ένα λεξικό του μουσουλμανικού νόμου: «Η πώληση των ανθρώπινων μαλλιών είναι παράνομη, όπως και η χρήση τους, επειδή, καθώς αποτελούν μέρος του ανθρώπινου σώματος, είναι ανάγκη να συντηρηθούν και να προφυλαχτούν από την ντροπή που θα έφερνε μια έκθεσή τους για πούλημα». Είναι επίσης καταχωρημένο στο Hadith Sharif, ότι ο θεός απηύθυνε μια κατάρα σ’ ένα wasila και mustawasila: Το πρώτο σημαίνει μια γυναίκα που η δουλειά της είναι να ενώνει τα κομμένα μαλλιά μιας γυναίκας, στο κεφάλι μιας άλλης, για να κάνει τα μαλλιά της να φαίνονται μακρύτερα και το δεύτερο σημαίνει τη γυναίκα που είχε τα πρόσθετα μαλλιά. Επίσης, επειδή είχε επιτραπεί στις γυναίκες να αυξάνουν τις μπούκλες τους με μαλλί από καμήλα, ίσως αυτό να επιβεβαιώνει το ότι η χρήση των ανθρώπινων μαλλιών είναι παράνομη.
Αναφέρεται στο Ibn Sa'ad, ότι στο τελευταίο του προσκύνημα, ο Μωάμεθ αφού χαιρέτησε τη Μαύρη Πέτρα και έκανε θυσία σφάζοντας 62 καμήλες με τα χέρια του (που συμβόλιζαν τα χρόνια της ζωής του), «ξύρισε το κεφάλι του και μοίρασε τα ιερά μαλλιά, τα μισά στον Abu Talha και τα άλλα μισά στις παρθένες συζύγους του και μια ή δυο τρίχες σε καθέναν από τους φίλους του ανάλογα με τη σειρά».
Ο Χαλίντ, φημισμένος πολεμιστής, έλαβε μερικές τρίχες από «το μέτωπο του Μωάμεθ, τις οποίες έβαλε στο καπέλο του» και πάντα νικούσε.
Τα οστά του Προφήτη περιλάμβαναν τα περισσότερα από τα μαλλιά του κεφαλιού του, πολύ προσεχτικά μετρημένα. Μια λίστα από αυτά, που στάλθηκε στο Σουλτάνο Σελίμ Α' και διατηρήθηκε από αυτόν στο παλάτι της Κωνσταντινούπολης, περιλάμβανε μερικά από τα μαλλιά του, ένα δόντι, ένα ζευγάρι παπούτσια, τον μανδύα του, ένα χαλάκι προσευχής, τη λαβή του ξίφους του, μια πέτρα με το ίχνος του ποδιού του, ένα βέλος και τη σημαία του Προφήτη. Τρίχες του Προφήτη βρίσκονται ως λείψανο σήμερα στην Κωνσταντινούπολη, στο Αλέπο (Χαλέπι), στο Αϊντάμπ (Αντέπ), στο κασμίρ, στο Δελχί, στο Κάιρο, στο Σαφέντ της Παλαιστίνης και σε πολλά άλλα μέρη. Αυτά του Σαφέντ ήταν δώρο από το Σουλτάνο το 1911 στο τζαμί του Binat Ya'qub, που ανακαινίστηκε για να τα δεχτεί. Είκοσι στρατιώτες αρματωμένοι συνόδευσαν το λείψανο.
Και για να έρθουμε σ’ αυτή τη λατρεία του Προφήτη στις μέρες μας, έχουμε τα παρακάτω από τον τύπο της Ν. Υόρκης: «Ρίγος διαπέρασε το μουσουλμανικό κόσμο την περασμένη εβδομάδα: τρεις ιερές τρίχες από το μούσι του Προφήτη Μωάμεθ έλειπαν από καθένα από τα δυο τζαμιά της Κωνσταντινούπολης. Προσεχτικά διατηρημένες σε 40 σακουλάκια, το ένα μέσα στο άλλο και κλειδωμένα σε πολύτιμα κουτιά, οι τρίχες είχαν μείνει εκεί για γενιές. Κάθε χρόνο τη νύχτα Kadir, στο τέλος της γιορτής του Ραμαζάνι, οι σακούλες ανοίγονται και οι τρίχες εκτίθενται στους πιστούς. Την περασμένη εβδομάδα, όταν οι ιερείς πήγαν όπως συνήθως να βρουν τα λείψανα, αυτά είχαν εξαφανιστεί. Οι απαρηγόρητοι Μουσουλμάνοι της Κωνσταντινούπολης παρηγορήθηκαν μόνο με την ιδέα ότι ίδιες τρίχες από το πλούσιο μούσι του Προφήτη υπάρχουν ακόμα σε αμέτρητα τζαμιά».
Βλέπουμε από τα παραδείγματα αυτά, ότι στην ιστορία του Ισλάμ αυτά τα λείψανα του Προφήτη, κάποτε αντικείμενα απομόνωσης και ευσέβειας και στα οποία οι οπαδοί του Μωάμεθ έλπιζαν για ευλογία, έγιναν αντικείμενα δημόσιας έκθεσης. Τώρα είναι κάτι παραπάνω από λείψανα και βρίσκονται σε τζαμιά ή σε ιερούς βωμούς και φτάνουν σε σημείο να γίνονται αντικείμενα λατρείας ή πηγή μαγικής δύναμης.
Φυσικά έχουν δημιουργηθεί αντιδράσεις εναντίον αυτού του τρόπου λατρείας «shirk», από τη μεριά των αυστηρών ορθόδοξων Μουσουλμάνων. Λατρεία κάτι άλλου, δίπλα στο μοναδικό θεό, θεωρείται στο Ισλάμ θανάσιμη αμαρτία και κατά συνέπεια οι Χριστιανοί που λατρεύουν την Τριάδα θεωρούνται αμαρτωλοί... βλάστημοι.
Διαβάζουμε ότι στην 6η Σύνοδο των Ανατολιστών «ένας θεολόγος της Μεδίνας, ο Sheikh Amin, καταδίκασε αυτή τη χρήση των μαλλιών του Προφήτη που εφαρμόζεται στην Ινδία και την Τουρκία». Προειδοποίησε τους ακροατές του ότι ο Μωάμεθ λέγεται ότι είπε: «Όποιος βάζει κάτι δίπλα σε μένα θα βρει την Κόλαση σαν αιώνια κατοικία του». Το δόγμα των Wahhabi κατέστρεψε πολλά τέτοια αντικείμενα, που κάποτε θεωρήθηκαν ιερά, ακόμα και βωμούς αγίων, όταν κατέκτησαν τη Μεδίνα και πιο πρόσφατα τη Μέκκα κάτω από τις μεταρρυθμίσεις του Ιμπν Σαούντ. Ακόμα και ο τάφος της μητέρας Εύας στα προάστια της Τζέντα, που ήταν μέρος προσευχής και προσκυνήματος, καταστράφηκε.
Αλλά η προκατάληψη και η λατρεία των λειψάνων πεθαίνει δύσκολα. Η μεταρρύθμιση του Λούθηρου και του Καλβίνου, για παράδειγμα, δε στάθηκε ικανή να εξαλείψει τη λατρεία των λειψάνων στη μεσαιωνική Ευρώπη, ούτε η μεταρρύθμιση κι ο διαφωτισμός της σύγχρονης εκπαίδευσης ξέφυγαν από τη λατρεία των λειψάνων των αγίων: μαλλιά, κόκαλα, ρούχα κλπ., στις ευρωπαϊκές Εκκλησίες.Ο Ιωάννης Καλβίνος, το 1543, έγραψε μια αξιοσημείωτη διατριβή στο θέμα, που προδίδει την αίσθηση του χιούμορ του, όπως και την ειρωνεία και δυσαρέσκειά του. Εκεί αναφέρει ότι τα μαλλιά της Παρθένου Μαρίας και των αγίων, όπως και το αίμα, τα οστά, οι πετσέτες, το ξύλο του σταυρού, τα καρφιά κλπ., διατηρήθηκαν ως αντικείμενα λατρείας στις Εκκλησίες. Ίσως κάποιος Μουσουλμάνος μεταρρυθμιστής, με αίσθηση του χιούμορ, αλλά και αγανάκτηση, θα σηκωθεί να γράψει μια διατριβή για τα βήματα της ειδωλολατρίας (Shirk) στη σύγχρονη λατρεία των λειψάνων, περιλαμβανομένου και των μαλλιών του Μωάμεθ.

του Samuel M. Zwemer, Βουδαπέστη, 1948