Η πίστη του Άβραμ

Με το παρόν κείμενο θα ήθελα να μελετήσουμε λίγο περισσότερο το σημαντικό για την Κ. Διαθήκη και τη χριστιανική πίστη, χωρίο Γένεση 15:6. Γράφει ο θεόπνευστός συγγραφέας: «Ο Άβραμ πίστεψε στον Κύριο και λογαριάστηκε σ’ αυτόν για δικαιοσύνη». Ενώ το κείμενο αποκαλύπτει ότι ο Άβραμ πίστεψε, δεν λέει τίποτε για το περιεχόμενο της πίστης του. Έτσι, δημιουργείται το ερώτημα: «Σε τι πίστεψε ο Άβραμ;»:
α) Πίστεψε στην υπόσχεση του Θεού ότι θα είναι η «ασπίδα» του (15:1);
β) Πίστεψε στην υπόσχεση του Θεού ότι θα του χαρίσει δικό του βιολογικό διάδοχο (15:4);
γ) Πίστεψε στην υπόσχεση του θεού για πλήθος απογόνων, όσα τα άστρα του ουρανού (15:5);
δ) Ή η πίστη του πηγαίνει πιο πίσω στην αρχική υπόσχεση του Θεού για γη, για όνομα και για ευλογία των εθνών;
ε) Είναι ένα από αυτά, μερικά από αυτά ή όλα αυτά; Κι αν είναι ένα ή όλα από αυτά, τότε προήλθε η δικαίωση του Άβραμ μέσω διαφορετικού τρόπου από αυτόν που η Κ. Διαθήκη διδάσκει; Είχε η Π. Διαθήκη διαφορετικό μοντέλο σωτηρίας (π.χ. έργα) από την Κ. Διαθήκη;
Αν ο Άβραμ δικαιώθηκε με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που το Ευαγγέλιο διακηρύττει, δηλαδή εκτός Χριστού, τότε υπάρχει κι άλλος τρόπος σωτηρίας μέσα στην Αγία Γραφή; Θα μπορούσε τότε κάποιος να συμπεράνει ότι, ο δρόμος για τον Θεό δεν είναι μόνο ο Χριστός, αλλά και τα έργα μας.

Ο σωτηριακός κανόνας της Κ. Διαθήκης είναι πως είναι αδύνατο να σωθεί και να δικαιωθεί κάποιος χωρίς πίστη στο πρόσωπο και στο ολοκληρωμένο έργο του Ιησού Χριστού. Τα εδάφια που το επιβεβαιώνουν είναι πολλά, αλλά αρκεί η μνημόνευση τριών:
«Ο Ιησούς λέει σ’ αυτόν: Εγώ είμαι ο δρόμος, και η αλήθεια και η ζωή. Κανείς δεν έρχεται στον Πατέρα, παρά μόνον δια μέσου εμού» (Ιωάν.14:6).
«Τόσο πολύ αγάπησε ο Θεός τον κόσμο, ώστε έδωσε τον Υιόν του τον μονογενή, για να μη χαθεί καθένας που πιστεύει σ’ αυτόν, αλλά να έχει ζωή αιώνια» (Ιωάν.3:16).
«Δεν υπάρχει διαμέσου κανενός άλλου η σωτηρία, επειδή ούτε άλλο όνομα είναι δοσμένο κάτω από τον ουρανό ανάμεσα στους ανθρώπους, διαμέσου του οποίου πρέπει να σωθούμε» (Πράξ.4:12).
Οπότε γίνεται κατανοητό ότι το θέμα είναι πολύ ουσιαστικό. Τι, όμως, απαντάμε; Την απάντηση θα την αναζητήσουμε και θα την βρούμε στην Κ. Διαθήκη, η οποία αποτελεί την ολοκληρωτική και τελική αποκάλυψη του θεού και την ερμηνεία της Π. Διαθήκης. Στην προς Εβραίους επιστολή διαβάζουμε: «Ο Θεός, τον παλιό καιρό, αφού, πολλές φορές και με πολλούς τρόπους μίλησε στους πατέρες μας διαμέσου των προφητών, σ’ αυτές τις έσχατες ημέρες μίλησε σε μας διαμέσου του Υιού» (1:1-2).

Σε επιστολές της Κ. Διαθήκης επαναλαμβάνεται το Γένεση 15:6. Είναι αυτές που θα μας απαντήσουν το ερώτημα.

Ι. Γαλάτες 3:5
Οι εκκλησίες της Γαλατίας αντιμετωπίζουν ένα πολύ οξύ θεολογικό πρόβλημα, που δυνητικά ήταν ικανό να τις διαλύσει. Μερίδα των πιστών εκεί είχαν επηρεαστεί από μια νέα θεολογία, που εκπορευόμενη από την εκκλησία της Ιερουσαλήμ, δίδασκε ότι για να ολοκληρωθεί η σωτηρία του ατόμου δεν αρκούσε η πίστη στο Χριστό, αλλά και η τήρηση των επιταγών του Νόμου. Με αποτέλεσμα το κριτήριο της σωτηρίας να γίνει ο Νόμος κι όχι ο Χριστός. Το καλύτερο παράδειγμα της θέσης τους ήταν ο Αβραάμ, ο οποίος δικαιώθηκε προ Χριστού και σύμφωνα με την άποψή τους δικαιώθηκε με τα έργα του καθώς εκτέλεσε την εντολή για την περιτομή στον ίδιο και σε όλα τα αρσενικά του σπιτιού του (17:23-27).
Η απάντηση του Παύλου έρχεται με την προς Γαλάτες επιστολή. Ανάμεσα στα πολλά, και μερικές φορές άκρως αιχμηρά που γράφει, θέτει και την εξής ερώτηση: «Εκείνος, λοιπόν, που χορηγεί σε σας το Πνεύμα και ενεργεί ανάμεσά σας θαύματα, το κάνει αυτό από έργα του νόμου ή από ακοή της πίστης; Όπως ο Αβραάμ πίστεψε στον Θεό και του λογαριάστηκε σε δικαιοσύνη» (Γαλ.3:5-6).

Α. Ο Άβραμ δικαιώθηκε, επειδή πίστεψε στο ευαγγέλιο
Πριν δούμε την απάντηση του Παύλου, θα ήθελα να θυμηθούμε ένα λόγο του Κυρίου, στο ευαγγέλιο του Ιωάννη: «Ο Αβραάμ, ο πατέρας σας, αναγάλλιασε να δει τη δική μου ημέρα και είδε και χάρηκε» (8:56). Ο Ιησούς ισχυρίζεται ότι ο Αβραάμ είδε, νοείται με τα μάτια της πίστης και όχι με τα φυσικά, την ημέρα του Κυρίου και χάρηκε. Άρα, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η πίστη του Άβραμ είχε χριστοκεντρικό χαρακτήρα. Ο Χριστός δεν ήταν απών από αυτήν. Βεβαίως, η απορία των συνομιλητών του Ιησού είναι και δική μας απορία: «Πώς είναι δυνατόν;».
Όσο κι αν φαίνεται παράξενο ο Άβραμ πίστεψε στο ευαγγέλιο του Ιησού Χριστού. Το λέει αυτό ο Παύλος στη συνέχεια: «Προβλέποντας. Μάλιστα, η Γραφή ότι ο Θεός ανακηρύσσει δίκαιους τους ανθρώπους από τα έθνη με την πίστη, προανήγγειλε («προευαγγελίσατο») στον Αβραάμ: ότι σε σένα θα ευλογηθούν όλα τα έθνη. Ώστε, αυτοί που είναι από την πίστη, ευλογούνται μαζί με τον πιστό Αβραάμ» (Γαλ.3:8-9).
Το ελπιδοφόρο μήνυμα ο Θεός το είχε δώσει στον Άβραμ στη Γένεση 12:3, και δεν ήταν κάποια υλική ευλογία, όπως η Γη της Επαγγελίας για την οποία εγκατέλειψε την Ουρ των Χαλδαίων. Ούτε πάλι ήταν το πλήθος των απογόνων του, που θα εξελισσόταν στον εκλεκτό λαό της Π. Διαθήκης. Το ελπιδοφόρο μήνυμα ήταν η πνευματική ευλογία ότι μέσω του Άβραμ η σωτηρία θα ερχόταν στον κόσμο και θα ευλογούσε ολόκληρη την ανθρωπότητα: «Μέσα από σένα θα ευλογηθούν όλες οι φυλές της γης» (Γέν.12:3). Αυτήν την υπόσχεση ο Παύλος την ονομάζει ευαγγέλιο.

Β. Οι υποσχέσεις στον Άβραμ αφορούσαν τη λύτρωση του ανθρώπου
Οι υποσχέσεις του Θεού προς τον Άβραμ, πέρα από την υλική διάσταση που εμπεριείχαν, σκοπό είχαν τη σωτηρία του ανθρώπου από την κατάρα της αμαρτίας. Γράφει λίγο παρακάτω ο Παύλος: «Ο Χριστός μάς εξαγόρασε από την κατάρα του νόμου, καθώς έγινε κατάρα για χάρη μας. Επειδή είναι γραμμένο: Επικατάρατος καθένας που κρεμιέται επάνω σε ξύλο. Για να έρθει στα έθνη η ευλογία του Αβραάμ διαμέσου του Ιησού Χριστού, ώστε να λάβουμε την υπόσχεση του Πνεύματος διαμέσου της πίστης» (Γαλ.3:13-14).
Ενδεχομένως, ο Άβραμ να μη γνώριζε όλα όσα εμείς γνωρίζουμε για τον Ιησού και τη σωτηρία, αλλά ο Θεός του έδωσε τη χάρη να πιστέψει σε κάτι που μόνο η πίστη του στον Θεό θα μπορούσε να το κάνει δυνατό. Γι’ αυτό, διαβάζουμε στην επιστολή προς Εβραίους: «Με πίστη παροίκησε στη γη της υπόσχεσης ως ξένη, κατοικώντας σε σκηνές μαζί με τον Ισαάκ και τον Ιακώβ, τους συγκληρονόμους της ίδιας υπόσχεσης. Επειδή, περίμενε την πόλη που είχε τα θεμέλια, της οποίας τεχνίτης και δημιουργός είναι ο Θεός» (11:9-10).

Γ. Ο Άβραμ πίστεψε στον ερχόμενο μελλοντικό Σωτήρα
Ακριβώς αυτό ήταν το πρόβλημα στη συζήτηση του Ιησού με τους πνευματικούς άρχοντες του λαού Ισραήλ, αναφορικά με τη σχέση που ο Άβραμ είχε με Αυτόν. Αυτό, όμως, έκανε ο Άβραμ. Πιστεύοντας στο λόγο της υπόσχεσης του Θεού πρόσβλεπε στο μέλλον για τον ερχομό του Ιησού. Ο Παύλος είναι πολύ συγκεκριμένος όταν αναφέρεται στην υπόσχεση του Θεού για απόγονο. Σε καμιά από τις αναφορές του δεν λέει ότι ο Θεός του υποσχέθηκε απογόνους, αν και υπάρχουν κι αυτές οι υποσχέσεις στην Π. Διαθήκη, αλλά αναφέρεται μόνο στις υποσχέσεις που μιλούν για τον απόγονο (ενικός), που είναι ο Χριστός. Έτσι διαβάζουμε: «Οι υποσχέσεις, όμως, ειπώθηκαν στον Αβραάμ και στο σπέρμα του. Δεν λέει: και προς τα σπέρματα, σαν να πρόκειται για πολλά, αλλά ως για ένα: Και προς το σπέρμα σου, που είναι ο Χριστός» (Γαλ.3:16, Γέν.12:7, 13:15, 24:7, κλπ.).
Συνεπώς, ο Αβραάμ δεν δικαιώθηκε επειδή απλώς πίστεψε ότι ο Θεός θα του έδινε μια γη και πάρα πολλούς απογόνους. Δικαιώθηκε, επειδή πίστεψε ότι ο Θεός θα έφερνε στον κόσμο, μέσω αυτού, τον Σωτήρα του κόσμου και μέσω Αυτού του Σωτήρα όλος ο κόσμος θα σωζόταν, όπως σώθηκε ο ίδιος: δια πίστεως στον Ιησού Χριστό. Άρα, ο τρόπος σωτηρίας στην Π. Διαθήκη δεν είναι διαφορετικός από εκείνον της Κ. Διαθήκης. Συμπερασματικά, λοιπόν, δεν υπάρχουν πολλοί δρόμοι που οδηγούν στη «Ρώμη», αλλά μόνον Ένας: «Ο Ιησούς λέει σ’ αυτόν: Εγώ είμαι ο δρόμος, και η αλήθεια και η ζωή. Κανείς δεν έρχεται στον Πατέρα, παρά μόνον δια μέσου εμού» (Ιωάν.14:6).

Άλλωστε, αυτή είναι η επαναλαμβανόμενη ιστορία της σωτηρίας σε ολόκληρη την Π. Διαθήκη:
α) Πώς σώθηκαν όλοι οι άγιοι της Π. Διαθήκης; Με τα έργα τους; Σίγουρα όχι.
β) Με την πίστη τους; Σίγουρα, ναι.
γ) Αλλά, ποια πίστη; Πίστη στην πίστη τους, όπως διδάσκει η θεολογία της πίστης της Νέας Εποχής, που σήμερα κυριαρχεί πάνω σ’ ένα μεγάλο κομμάτι πολλών λεγόμενων Χριστιανών; Σίγουρα, όχι.
δ) Πίστη σε κάποιον προφήτη, άγιο, ιερό τόπο; Οπωσδήποτε, όχι.
ε) Η μοναδική απάντηση είναι: «Πίστη στον Ιησού Χριστό».

Να, μερικά παραδείγματα:

Ο Πατριάρχης Ιακώβ
Πώς δικαιώθηκε ο Ιακώβ, ο «υποσκελιστής» του πατέρα του, του αδελφού του, του πεθερού του; Δικαιώθηκε, διότι ο Θεός ονομάζει τον εαυτό του ως «...ο Κύριος ο Θεός των πατέρων σας, ο Θεός του Αβραάμ, ο Θεός του Ισαάκ, και ο Θεός του Ιακώβ» (Έξ.3:15). Δικαιώθηκε με πίστη στον Ιησού Χριστό, τον οποίον είδε με τα μάτια της πίστης που το Άγιο Πνεύμα του χάρισε. Πώς το γνωρίζουμε; Από αυτά που ο ίδιος λέει όταν στο τέλος της ζωής του ευλογεί ένα-ένα τα παιδιά του. Θα περίμενε κανείς τις ιδιαίτερες, μεγαλύτερες και πιο πνευματικές ευλογίες να τις κρατήσει και να τις προσφέρει στον Ιωσήφ και στους απογόνους του, όμως δεν το κάνει. Αυτές τις δίνει στον Ιούδα για τον οποίον, λέει: «Ιούδα, εσένα θα σε επαινέσουν οι αδελφοί σου. Το χέρι σου θα είναι στον τράχηλο των εχθρών σου, οι γιοι του πατέρα σου θα σε προσκυνήσουν. Σκύμνος λιονταριού είναι ο Ιούδας. Από κυνήγι ανέβηκες, γιε μου. Καθώς έγειρε, κοιμήθηκε σαν λιοντάρι και σαν σκύμνος λιονταριού. Ποιος θα τον ξυπνήσει; Δεν θα εκλείψει το σκήπτρο από τον Ιούδα ούτε νομοθέτης από μέσα από τα πόδια του, μέχρις ότου έρθει ο Σηλώ, και σ’ αυτόν θα είναι η υπακοή των λαών. Στην άμπελο δένει το πουλάρι του, και στον εκλεκτό βλαστό, το πουλαράκι του γαϊδουριού του. Σε κρασί θα πλύνει το ένδυμά του, και στο αίμα του σταφυλιού τη στολή του. Τα μάτια του θα είναι θολά από το κρασί και τα δόντια του άσπρα από το γάλα» (Γέν.49:8-10).

Ο Μωυσής
Ήταν η δικαίωση του Μωυσή αποτέλεσμα της υπακοής του και της τήρησης του Νόμου που είχε το προνόμιο να λάβει από τα χέρια του Θεού; Η απάντηση είναι, όχι.
Ό,τι συνέβη με τους Πατριάρχες συνέβη και με τον Μωυσή. Δικαιώθηκε δια της πίστεως στον Ιησού Χριστό, για τον Οποίον ο ίδιος είπε στο λαό Ισραήλ, προετοιμάζοντάς τον έτσι για τον ερχομό Του, στον οποίον προφήτευσε: «Προφήτη ανάμεσα από τους αδελφούς τους θα σηκώσω σ’ αυτούς, όπως εσένα, και θα βάλω τα λόγια μου στο στόμα του και θα τους μιλήσει όλα όσα εγώ θα τον προστάζω. Και ο άνθρωπος, που δεν θα υπακούσει στα λόγια μου, που αυτός θα μιλήσει εξ ονόματός μου, εγώ θα το εκζητήσω απ’ αυτόν» (Δευτ.18:18).

Τώρα, ίσως κάποιος πει: «Και πώς γνωρίζουμε ότι ο Μωυσής αναφέρεται εδώ στον Χριστό και όχι στον διάδοχό του Ιησού του Ναυή ή σε κάποιον άλλον;» Σωστή η παρατήρηση. Αλλά είμαστε σίγουροι ότι αναφέρεται στον Χριστό από την προσδοκία του Μεσσία που αυτός ο λόγος του Μωυσή καλλιέργησε στο λαό Ισραήλ για 1.500 χρόνια, ώστε όταν ο Χριστός εμφανίστηκε να θεωρήσουν, οι ίδιοι οι Εβραίοι, ότι εκπληρώθηκε ο λόγος του Μωυσή. Για παράδειγμα:
α) Λέει ο Φίλιππος στον Ναθαναήλ: «Ο Φίλιππος βρίσκει τον Ναθαναήλ και του λέει: Βρήκαμε εκείνον που ο Μωυσής έγραψε μέσα στο νόμο και οι προφήτες, τον Ιησού, τον γιο του Ιωσήφ, αυτόν από τη Ναζαρέτ» (Ιωάν.1:46).
β) Ο Πέτρος στο μήνυμά του την ημέρα της Πεντηκοστής ταύτισε τον προφητικό λόγο του Μωυσή με τον Μεσσία Ιησού Χριστό: «Επειδή ο Μωυσής είπε στους πατέρες ότι: Ο Κύριος ο Θεός σας θα σηκώσει σε σας προφήτη από τους αδελφούς σας, σαν κι εμένα. Αυτόν θα ακούτε σύμφωνα με όλα όσα θα μιλήσει σε σας. Και κάθε ψυχή, που δεν θα ακούσει εκείνον τον προφήτη, θα εξολοθρευτεί από τον λαό» (Πράξ.3:22-23).
γ) Ο πρωτομάρτυρας Στέφανος στην ομολογία του, μεταξύ άλλων, είπε: «Αυτός είναι ο Μωυσής που είπε στους γιους Ισραήλ: Προφήτη από τους αδελφούς σας θα σηκώσει σε σας ο Κύριος ο Θεός σας, όπως εμένα. Αυτόν θα ακούτε» (Πράξ.7:37).

Ο βασιλιάς Δαβίδ
Ο Δαβίδ, ο «άνθρωπος κατά την καρδιά του Θεού». Πώς δικαιώθηκε; Όχι με τα έργα, αλλά με την πίστη στον Μεσσία. Όταν ο Θεός του είπε ότι ο ίδιος δεν μπορεί να χτίσει τον Ναό, αλλά ο γιος του, στη συνέχεια του υποσχέθηκε κάτι που ανθρωπίνως είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί. Του είπε: «Το έλεός μου, όμως, δεν θα αφαιρέσω απ’ αυτόν, όπως το αφαίρεσα από τον Σαούλ, που έβγαλα από μπροστά σου. Και η οικογένειά σου και η βασιλεία σου θα στερεωθεί μπροστά σου μέχρι τον αιώνα. Ο θρόνος σου θα στερεωθεί στον αιώνα» (Β' Σαμ.7:15-16).
Η απάντηση του Δαβίδ είναι συγκλονιστική. Ομολογεί ότι αυτό ανθρωπίνως δεν γίνεται. Αλλά μόνο με την επέμβαση του Θεού και την παρουσία Κάποιου: «Κύριε των δυνάμεων, Θεέ του Ισραήλ, αποκάλυψες στον δούλο σου, λέγοντας: ‘Θα οικοδομήσω σε σένα οίκο’. Γι’ αυτό ο δούλος σου βρήκε την καρδιά του έτοιμη να προσευχηθεί σε σένα αυτή την προσευχή. Και τώρα Δέσποτα Κύριε, εσύ είσαι ο Θεός, και τα λόγια σου θα είναι αληθινά, κι εσύ υποσχέθηκες αυτά τα αγαθά στο δούλο σου. Τώρα, λοιπόν, ευδόκησε να ευλογήσεις την οικογένεια του δούλου σου, για να είναι μπροστά σου στον αιώνα. Επειδή, εσύ, Δέσποτα Κύριε, μίλησες. Και από την ευλογία σου ας είναι η οικογένεια του δούλου σου ευλογημένη, στον αιώνα» (Β' Σαμ.7:18-29).

Ο προφήτης Ησαΐας
Ο προφήτης που έγραψε το επονομαζόμενο 5ο ευαγγέλιο, με πολύ παραστατικό τρόπο προφήτεψε το πάθος του πάσχοντος δούλου στο 53ο κεφάλαιο του βιβλίου του, όπου ανάμεσα στα άλλα είπε: «Όλοι εμείς πλανηθήκαμε σαν πρόβατα. Στραφήκαμε καθένας στο δικό του δρόμο. Ο Κύριος, όμως, έβαλε επάνω σ’ αυτόν την ανομία όλων μας» (εδ. 6).

Ο προφήτης Μιχαίας
Ο προφήτης που ανάγγειλε τον τόπο της γέννησης του Μεσσία: «Κι εσύ, Βηθλεέμ Εφραθά, η μικρή, ώστε να είσαι ανάμεσα στις χιλιάδες του του Ιούδα, από σένα θα εξέλθει σε μένα ένας άνδρας για να είναι ηγούμενος στον Ισραήλ. Που οι έξοδοί του είναι εξαρχής, από ημέρες αιώνος. Γι’ αυτό θα τους αφήσει, μέχρι τον καιρό κατά τον οποίον αυτή που γεννάει θα γεννήσει. Τότε, το υπόλοιπο των αδελφών του, θα επιστρέψει στους γιους Ισραήλ. Και θα σταθεί, και θα ποιμάνει με τη δύναμη του Κυρίου, με τη μεγαλειότητα του ονόματος του Κυρίου του Θεού του. Και θα κατοικήσουν, επειδή, τώρα, θα μεγαλυνθεί μέχρι τα έσχατα της γης. Και αυτός θα είναι ειρήνη» (5:2-4).

Έτσι τίθεται το ερώτημα προς τον καθένα μας:
α) Πάνω σε ποια βάση στηρίζουμε τη δικαίωσή μας μπροστά στο Θεό;
β) Πάνω σε ποια βάση πιστεύουμε ότι θα δικαιωθούμε από τον Θεό;
γ) Ποιο είναι το μέσο για να πάμε στον Πατέρα;
δ) Ποιο είναι το αντικείμενο και το περιεχόμενο της πίστης μας;

ΙΙ. Ρωμαίους 4:1-3
Η περικοπή στην επιστολή προς Ρωμαίους 4:1-3 είναι το άλλο σημείο στην Κ. Διαθήκη, όπου έχουμε το Γένεση 15:6 να επαναλαμβάνεται (αν και επαναλαμβάνεται και στο 4:9 και 4:22). Στο συγκεκριμένο σημείο της προς Ρωμαίους ο απόστολος Παύλος ασχολείται με το θέμα της καύχησης και χρησιμοποιεί ως παράδειγμα τον Άβραμ για να ενισχύσει το επιχείρημά του. Ο Παύλος ισχυρίζεται ότι παρά την υψηλή θέση που ο Άβραμ κατείχε στη σκέψη και την αντίληψη των Εβραίων, σε σημείο που να θεωρείται ο κατεξοχήν Πατριάρχης και η κορυφαία φυσιογνωμία στον πίνακα των ανθρώπων της πίστης, ωστόσο η πραγματικότητα είναι ότι ο Άβραμ δεν ήταν τόσο μεγάλος μπροστά στον Θεό. Η αλήθεια είναι ότι ο Άβραμ δεν ήταν καθόλου μεγάλος μπροστά στον Θεό. Συνεπώς, δεν διέφερε σε αξία από κανέναν άλλον. Γι’ αυτόν το λόγο ο απόστολος Παύλος ισχυρίζεται ότι η λύτρωση του Άβραμ δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας αγίας ιδιότητας που ο ίδιος κατείχε, ή ίδιας χάρης, ή κάποιου έργου που έκανε, ή που στο μέλλον θα έκανε.
Σε μια τέτοια περίπτωση ο Άβραμ θα είχε κάθε λόγο να καυχιέται ότι πίστεψε στο Λόγο του Θεού με δική του αξία και πρωτοβουλία. Αλλά ο Λόγος του Θεού λέει το αντίθετο: «Τι θα πούμε, λοιπόν, ότι απόλαυσε ο Αβραάμ, ο πατέρας μας κατά τη σάρκα; Επειδή, αν ο Αβραάμ ανακηρύχθηκε δίκαιος από τα έργα του, έχει καύχημα, όχι, όμως, μπροστά στον Θεό. Επειδή, τι λέει η Γραφή: Και πίστεψε ο Αβραάμ στον Θεό, και λογαριάστηκε σ’ αυτόν για δικαιοσύνη» (Ρωμ.4:1-3).
Ο Παύλος ισχυρίζεται ότι ακόμα κι αν ο Άβραμ είχε κάτι για να καυχηθεί και ανθρωπίνως θα είχε πολλά, αυτή όμως θα ήταν μια έωλη καύχηση., διότι θα είχε αξία μόνο για τους ανθρώπους κι όχι για τον Θεό. Ο Άβραμ δεν μπορεί να καυχηθεί για τίποτε παρά το ότι είναι Πατριάρχης. Ο προφήτης Ησαΐας μιλάει για όλους τους ανθρώπους: «...όλη η δικαιοσύνη μας είναι σαν ρυπαρό ιμάτιο» (Ησα.64:6).

Ο Θεός μισεί την καύχηση για τρεις λόγους:

Α. Ο εγωισμός είναι η αιτία της καύχησης
Αυτήν την αλήθεια την διαπιστώνουμε στο σκεπτικό της πρώτης αμαρτίας που δεν ήταν η αμαρτία του Αδάμ, αλλά του Εωσφόρου: «Εσύ έλεγες στην καρδιά σου: Θα ανέβω στον ουρανό, θα υψώσω τον θρόνο μου πιο πάνω από τα άστρα του Θεού. Θα καθήσω επάνω στο βουνό της σύναξης, προς τα μέρη του βορρά. Θα ανέβω επάνω στα ύψη των συννέφων. Θα είμαι όμοιος με τον Ύψιστο» (Ησα.14:13-14).

Β. Η καύχηση είναι εντελώς αδικαιολόγητη και ατελέσφορη μπροστά στον Θεό
Αυτό ακριβώς λέει ο Παύλος στην προς Ρωμαίους 4:1-3. Η προς Ρωμαίους είναι η επιστολή όπου ο Παύλος περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη επιστολή μιλάει αρνητικά για την καύχηση:
α) «Ψιθυριστές, κατάλαλοι, με μίισος για τον Θεό, υβριστές, υπερήφανοι, αλαζόνες, εφευρέτες κακών, απειθείς στους γονείς» (1:30).
β) Στο 1ο κεφάλαιο της προς Ρωμαίους ο Παύλος αποκαλύπτει τις αμαρτίες των απίστων εθνικών, ανάμεσα στις οποίες ήταν και η καύχηση. Στη συνέχεια, στο 2ο κεφάλαιο έρχεται και μιλάει για τις αμαρτίες των Ιουδαίων, των θρησκευόμενων ανθρώπων της εποχής του, που είχαν κάθε λόγο να στέκονται μπροστά στους ανθρώπους και να καυχιόνται για τη θρησκεία τους και την πνευματικότητά τους. Ωστόσο, ο Παύλος τους εγκαλεί πάνω στο θέμα της καύχησης: «Να, εσύ ονομάζεσαι Ιουδαίος, και επαναπαύεσαι στον νόμο και καυχιέσαι στον Θεό, και γνωρίσεις το θέλημά του, και διακρίνεις τα όσα διαφέρουν, καθώς διδάσκεσαι από το νόμο. Και έχεις πεποίθηση στον εαυτό σου, ότι είσαι οδηγός των τυφλών, φως εκείνων που είναι μέσα στο σκοτάδι, παιδαγωγός των αφρόνων, δάσκαλος των νηπίων, έχοντας τον τύπο της γνώσης και της αλήθειας, που είναι μέσα στο νόμο. Εσύ, λοιπόν, που διδάσκεις τον άλλον, δεν διδάσκεις τον εαυτό σου; Εσύ που κηρύττεις να μην κλέβουν, κλέβεις; Εσύ που λες να μη μοιχεύουν, μοιχεύεις; Εσύ που αηδιάζεις για τα είδωλα, διαπράττεις ιεροσυλία; Εσύ που καυχιέσαι στο νόμο, ατιμάζεις τον Θεό με την παράβαση του νόμου; Επειδή, όπως είναι γραμμένο, το όνομα του Θεού εξαιτίας σας δυσφημείται ανάμεσα στα έθνη» (Ρωμ.2:17-24).
γ) «Που είναι, λοιπόν, η καύχηση; Κλείστηκε έξω. Με ποιο νόμο; Των έργων; Όχι, αλλά με το νόμο της πίστης. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι ο άνθρωπος ανακηρύσσεται δίκαιος διαμέσου της πίστης, χωρίς τα έργα του νόμου. Ή, μήπως, μόνον των Ιουδαίων είναι ο Θεός; Όχι δε και των εθνικών; Ναι, και των εθνικών» (Ρωμ.3:27-29).
δ) «Μη καυχιέσαι σε βάρος των κλάδων. Αν, όμως, καυχιέσαι σε βάρος τους, εσύ δεν βαστάζεις τη ρίζα, αλλά η ρίζα εσένα» (Ρωμ.11:18).
ε) «Έχω, λοιπόν καύχηση στον Ιησού Χριστό για όσα έχουν σχέση με τον Θεό. Επειδή, δε θα τολμήσω να πω κάτι από εκείνα που ο Χριστός δεν έκανε διαμέσου εμού, για υπακοή των εθνών, με λόγο και με έργο» (Ρωμ.15:17-18).
ς) Και στην Α' προς Κορινθίους θα έγραφε: «Επειδή, αδελφοί, βλέπετε την πρόσκλησή σας, ότι είστε, κατά σάρκα, όχι πολλοί σοφοί, όχι πολλοί δυνατοί, όχι πολλοί ευγενείς. Αλλά ο Θεός διάλεξε τα μωρά του κόσμου, για να καταντροπιάσει τους σοφούς. Και τα ασθενή του κόσμου διάλεξε ο Θεός για να καταντροπιάσει τα ισχυρά. Και τα αγενή του κόσμου και τα εξουθενημένα διάλεξε ο Θεός, και εκείνα που θεωρούνται για τίποτε, για να καταργήσει αυτοά που θεωρούνται κάτι. Για να μη καυχηθεί καμιά σάρκα μπροστά του. Αλλά εσείς είστε από αυτόν εν Χριστώ Ιησού, που έγινε σε μας σοφία από τον Θεό, και δικαιοσύνη και αγιασμός και απολύτρωση. Ώστε, όπως είναι γραμένο: Εκείνος που καυχιέται, στον Κύριο ας καυχιέται» (Α' Κορ.1:26-31).

Γ. Η καύχηση είναι επικίνδυνη
Είναι επικίνδυνη γιατί εμποδίζει τον άνθρωπο να ταπεινωθεί, να μετανοήσει και να εκζητήσει τη χάρη του Θεού. Το παράδειγμα της Παραβολής του Φαρισαίου και του Τελώνη είναι κλασικό. Η ιστορία του Χάλκινου Φιδιού είναι αποκαλυπτική του ανθρώπου που προσεγγίζει τη σωτηρία μέσα από τα δικά του θρησκευτικά πλαίσια, ενώ αρνείται να δεχθεί τον τρόπο του Θεού.
Στη διάρκεια του ταξιδιού από την Αίγυπτο στη Γη της Επαγγελίας, ο λαός Ισραήλ πολλές φορές γόγγυξε εναντίον του Θεού και του Μωυσή που τους έβγαλαν από την Αίγυπτο. Σε μια τέτοια περίπτωση ο Θεός στέλνει δηλητηριώδη φίδια με αποτέλεσμα ο λαός να αναγνωρίσει την αμαρτία του και να μετανοήσει, παρακαλώντας τον Μωυσή να μιλήσει στον Θεό ώστε να σταματήσει το κακό.
Ο Μωυσής πράγματι παρακαλεί τον Θεό κι Εκείνος υποδεικνύει ίσως τον πιο παράξενο τρόπο θεραπείας. Όμως, ο Θεός δεν λέει στον Μωυσή να πει στον λαό:
α) Να κατασκευάσουν κάποιο φαρμακευτικό σκεύασμα (κάτι ανάλογο με τη δημιουργία των θρησκειών)
β) Να μεταρρυθμιστούν ως κοινωνία (όπως η προσπάθεια των ανθρώπων με την ηθική)
γ) Να οργανωθούν σε συνδικάτα ή κάποιας άλλης μορφής οργανώσεις
δ) Να προσευχηθούν (η σωτηρία είναι το αποτέλεσμα της πίστης, όχι της προσευχής, του διαλογισμού ή της ασκητικής)
ε) Να πάρουν κάποιο κομμάτι από το χάλκινο φίδι ή από τον στύλο πάνω στον οποίον ήταν καρφωμένο και να το προσκυνήσουν ή να το βάλουν στη σημείο που το φίδι τους τσίμπησε, ή να το βάλλουν κάτω από το μαξιλάρι τους, κλπ.

Το κείμενο του Αρχιμανδρίτη Αεράκη, που ακολουθεί, είναι αποκαλυπτικό:

Με τρίχες ασχολούμαστε;
Ο βασιλιάς Εζεκίας στην Π. Διαθήκη θεωρείται γνήσιος απόγονος του Δαβίδ: «Εποίησε το ευθές εν οφθαλμοίς Κυρίου κατά πάντα, όσα εποίησε Δαβίδ» (Β' Βασ.18:3). Τον αναφέρουμε εδώ για τον αγώνα του εναντίον της θρησκευτικής αγυρτείας. Κανένα μεταμορφωτικό και σωτήριο έργο για την οικοδομή του λαού, δεν γίνεται χωρίς αντιδράσεις. Ποιων;
α) Εκείνων, που έχουν συμφέρον, γιατί χαλάει τη δουλειά, το θρησκευτικό τους μαγαζάκι (Πράξ.16:16)
β) Εκείνων, που η συνήθεια τους κρατάει κολλημένους σε κατεστημένα και κάθε αγία επιστροφή θεωρείται εκτροπή από την παράδοση.
γ) Εκείνων, που ταυτίζουν το αιώνιο με το πρόσκαιρο, τον Θεό με το έθνος ή με τη γλώσσα ή με τα ήθη.

Ο Εζεκίας κατέστρεψε στήλες, που είχαν γίνει λατρευόμενα είδωλα.
α) Βρήκε και το χάλκινο φίδι του μεγάλου Μωυσή (Αριθ.21:5-10). Θύμιζε τη θαυμαστή σωτηρία του λαού από τα φαρμακερά φίδια. Με το πέρασμα των ετών όμως και εξ επιδράσεως ειδωλολατρών είχε καταντήσει αντικείμενο ειδωλολατρίας. Αντί να λατρεύουν τον Κτίστη, λάτρευαν το κτίσμα. Λάτρευαν το χάλκινο φίδι, το προσκυνούσαν, το θύμιαζαν.
β) Ο Εζεκίας μετέβη επί τόπου και το έσπασε, το κονιορτοποίησε (Β' Βασ.18:3-5). Το κατέστρεψε, κατ’ εντολή του Θεού, για το καλό του λαού και για τη δόξα του Θεού.
γ) Αργότερα ο Κύριος θα τιμούσε το χάλκινο φίδι, στην αναφορά του (Ιωάν.3:14) κατά το νυκτερινό μάθημα στον Νικόδημο. Το παρουσίασε ως τύπο του σταυρικού Του θανάτου. Άλλο όμως σύμβολο λατρείας και άλλο προφητικός τύπος. Το ένα είναι ειδωλολατρία, το άλλο προδρομικό σημείο. Διαφέρουν όσο διαφέρει ο ουρανός από τη γη. Και τώρα αντιγράφουμε από αφίσα σε μεγάλο Ναό μεγάλης πόλης: «Θα τελεστούν εκδηλώσεις, με τη συμμετοχή του Μητροπολίτου μας, επί τη ελεύσει των Αχράντων Παθών του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Αυτά είναι: τεμάχιο από τον ακάνθινο στέφανο, τεμάχιο από την ιερά χλαμύδα, τεμάχιο από τον ιερό σπόγγο, τεμάχιο από το μάρμαρο, λαξευμένο, από τον πανάγιο Τάφο και πλεξίδα από τα μαλλιά του τιμίου Προδρόμου».
δ) Είμαστε βέβαιοι, ότι η Ιερά Σύνοδος θα επέμβει.
ε) Αλλοίμονο, αν ασχολούμαστε με... τρίχες (της «πλεξίδας» του Προδρόμου), και δεν ασχολούμαστε με το κήρυγμα του Προδρόμου.
ς) Αλλοίμονο, αν υποκαταστήσουμε τα Πάθη του «υπέρ ημών παθόντος και σταυρωθέντος Κυρίου», με κομματάκι από το σφουγγάρι του ξυδιού. Ο Χριστός σπογγίζει τα δάκρυα των πονεμένων και πλένει τις αμαρτίες των μετανοούντων με το σπόγγο της αγάπης Του, ποτισμένο στο πανάγιο Αίμα Του. Ο Χριστός κάνει σεισμό στις σκληρές σαν την πέτρα καρδιές, όπως έσεισε τα βράχια του Γολγοθά.
ζ) Αν μερικοί κληρικοί δεν αρκούνται στο Αίμα της Κ. Διαθήκης και «αργυρίων χάριν» προβάλλουν τρίχες και πέτρες, τότε κάποιος Εζεκίας χρειάζεται. Δεν έχουμε ανάγκη από αγύρτες. Έχουμε ανάγκη από αγίους.[1]

Τίποτα και κανένα από τα ανθρωπίνως πιθανά σενάρια δεν πρότεινε ο Θεός. Το μόνο που είπε στον Μωυσή να κάνουν, όσοι δέχονταν το θανατηφόρο τσίμπημα του φιδιού, ήταν να κοιτάξουν με πίστη στο Χάλκινο Φίδι και θα σώζονταν: «Ο Μωυσής δεήθηκε για τον λαό. Και ο Κύριος είπε στον Μωυσή: Φτιάξε για τον εαυτό σου ένα χάλκινο φίδι και βάλε το επάνω σ’ ένα ξύλο. Και καθένας που θα δαγκωθεί, και κοιτάζει σ’ αυτό, θα ζήσει. Και ο Μωυσής έκανε ένα χάλκινο φίδι και το έβαλε πάνω σ’ ένα ξύλο. Και αν ένα φίδι δάγκωνε κάποιον, αυτός, κοιτάζοντας το χάλκινο φίδι, ζούσε» (Αριθ.21:7-9).
Με τον λυτρωτικό τρόπο του Θεού κανένας δεν μπορούσε να καυχηθεί για τη σωτηρία του. Αυτή ήταν, κυριολεκτικώς, δώρο του Θεού στον ανάξιο άνθρωπο.
Το ίδιο ακριβώς ισχύει και με μας, με την αμαρτία μας και με τη δωρεά του Κυρίου. Στη συζήτηση με τον Νικόδημο, ο Κύριος αναφέρθηκε στην ιστορία του Χάλκινου Φιδιού. Ο ίδιος είπε: «Και όπως ο Μωυσής ύψωσε το φίδι μέσα στην έρημο, έτσι πρέπει να υψωθεί ο Υιός του Ανθρώπου, για να μη χαθεί καθένας που πιστεύει σ’ αυτόν, αλλά να έχει αιώνια ζωή» (Ιωάν.3:14-15).
Η μοναδική αιτία που εμποδίζει τον αμαρτωλό να κοιτάξει με πίστη στον Σταυρωμένο Ιησού Χριστό και να σωθεί από τη δηλητηριώδη αμαρτία, είναι ο εγωισμός του και η καύχησή του: στον εαυτό του, στην ηθική του, στην εθνικότητά του, στα έργα του, στη θρησκεία του, στις αντιλήψεις του.
Ο Άβραμ δείχνει τον τρόπο της σωτηρίας, καθώς άκουσε τη φωνή του Θεού, παραιτήθηκε από ό,τι ήταν δικό του και στο οποίο μπορούσε να καυχηθεί, και πίστεψε στο ευαγγέλιο κοιτάζοντας με τα μάτια της πίστης στον ερχόμενο για τον ίδιο και Σταυρωμένο για εμάς, Σωτήρα Ιησού Χριστό.
Μπορεί η δικιά σου πίστη να σου λογαριαστεί σε δικαιοσύνη από τον Θεό. Εξαρτάται από το περιεχόμενό της.

του Μελετίου Β. Μελετιάδη

Υποσημείωση:
Αρχιμανδρίτη Δ. Αεράκη (περιοδικό «Ιωάννης ο Βαπτιστής», Ιούνιος 2011, http://www.neakaipalaia.blogspot.com/).

Η κρίση στην Ελλάδα και η δική μας ευθύνη

Φαντάζομαι το ξέρετε όλοι σας, το ξέρουν πολύ περισσότερο όσοι είναι πολύ ανακατεμένοι στη δημόσια ζωή, ότι η διαφθορά στον τόπο μας είχε φτάσει και ήδη βρίσκεται σ’ ένα πάρα πολύ ψηλό σημείο. Τόσο πολύ μάλιστα, που διερωτάται κανείς αν υπάρχει κάποιος τομέας, κάποια υπηρεσία, κάποια δραστηριότητα κοινωνική ή οτιδήποτε άλλο, που να μην είναι διεφθαρμένη. Ουσιαστικά, έχει κανείς την αίσθηση ότι σηκώνοντας το πέπλο που καλύπτει τα πάντα στην κοινωνία μας, αμέσως από κάτω θα συναντήσει τη διαφθορά. Διάβαζα στην εφημερίδα, σε μια έρευνα που έγινε πρόσφατα, ότι δύο στους δέκα επιχειρηματίες παραδέχτηκαν ότι έχουν δωροδοκήσει δημόσιους υπαλλήλους, για να μπορέσουν να προωθήσουν τις υποθέσεις τους. Νομίζω ότι αυτό είναι ψέμα. Όχι δύο στους δέκα, εγώ θα έλεγα εννέα στους δέκα. Διότι είναι γνωστό ότι δεν τελειώνει καμιά δουλειά σου στο «δημόσιο» αν δεν δωροδοκήσεις, αν δεν μπεις στο κύκλωμα της διαφθοράς.

Μου έκανε εντύπωση πριν λίγο καιρό κάποια συνεργάτης μου που ήρθε από το εξωτερικό και ήθελε να «βγάλει» δίπλωμα οδήγησης αυτοκινήτου. Ας σημειωθεί ότι ήξερε να οδηγεί. Της είπαν: «Αν δώσεις 200 ευρώ, τακτοποιείται το θέμα». Εκείνη είπε: «Δεν πρόκειται να δώσω». Την απέρριψαν 4 ή 5 φορές και στο τέλος την πέρασαν, γιατί βαρέθηκαν να την βλέπουν. Εκείνη όμως ήταν αποφασισμένη να φτάσει στις 10 ή ακόμα μέχρι τις 20 φορές, χωρίς να δωροδοκήσει. Αυτό το φαινόμενο, που κανονικά έπρεπε να είναι ο κανόνας, αποτελεί πολύ σπάνια εξαίρεση. Ολόκληρη η δημόσια ζωή στην Ελλάδα βρίσκεται σε κύκλωμα διαφθοράς και είναι καιρός αυτό να το πάρουμε απόφαση...

Και τέλος, κάτι άλλο που θέλω να αναφέρω. Ο πρώτος που διατύπωσε έναν ορισμό για τη δημοκρατία είναι ο Περικλής στον Επιτάφιό του και στον οποίον αναφέρεται ο Θουκυδίδης όταν μιλάει για το καθεστώς της αρχαίας Αθήνας: «Και το όνομα μεν δια το μη ες ολίγους αλλ’ ες πλείονας οικείν δημοκρατία κέκληται». Και μου κάνει εντύπωση πόσο ωραία το λέει ο Περικλής και τι ωραία το διέσωσε ο Θουκυδίδης. Το «οικείν» σημαίνει διαμένω, κατοικώ, κάτω από ένα καθεστώς που το καθορίζουν οι «πλείονες» και όχι οι ολίγοι. Αυτό το ιδανικό το οποίο σε τόσες χώρες έγινε απόπειρα να εγκαθιδρυθεί και σε ελάχιστες μόνο έχει ριζώσει πραγματικά, στη δική μας τη χώρα ασφαλώς δεν είναι άγνωστο, χωρίς όμως να έχει φτάσει ακόμα σε αρκετά υψηλό επίπεδο.

Ξέρετε, η χώρα μας είχε την κακοτυχία να μην επηρεαστεί ούτε από την Αναγέννηση ούτε από τον Διαφωτισμό. Παρόλο που τα κινήματα αυτά επέφεραν και ορισμένες αρνητικές εξελίξεις, όπως γίνεται πάντοτε άλλωστε, εν τούτοις αν δει κανείς την ευρωπαϊκή ιστορία τους τελευταίους 7-8 αιώνες θα δει ότι τα κινήματα αυτά προκάλεσαν μια πολύ μεγάλη ανατροπή. Κυρίως όμως το κίνημα του Λούθηρου, η Μεταρρύθμιση, ήταν που άλλαξε τελείως την πορεία της ανθρωπότητας. Σημάδεψε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και τον ανέπτυξε, έδωσε τελείως διαφορετική πορεία στον κόσμο και ό,τι ωραίο και καλό έχουμε σήμερα, ξεκίνησε από την ελληνική αρχαιότητα και διαμορφώνεται στις μοντέρνες εφαρμογές από τη θρησκευτική μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα, των μεγάλων Προτεσταντών Μεταρρυθμιστών. Λυπάμαι πάρα πολύ γιατί στον τόπο μας, αυτά τα πράγματα δεν διδάσκονται στα σχολεία... Αν όμως διαβάσετε μερικούς σοβαρούς συγγραφείς, και θέλω να επικαλεστώ τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο στην «Ιστορία του Ευρωπαϊκού πνεύματος», θα δείτε ότι εκεί αναφέρει κατά τρόπο απολύτως αντικειμενικό ότι το κίνημα του Λούθηρου, η θρησκευτική Μεταρρύθμιση, ήταν ό,τι πιο ωραίο, ότι πιο μεγάλο υπήρξε στην ιστορία της Ευρώπης. Ήταν ο ήλιος που φώτισε τα σκοτάδια. Και βέβαια, δυστυχώς, η χώρα μας που εκείνα τα χρόνια ήταν κάτω από Οθωμανικό ζυγό, έμεινε σχετικά έξω από την ακτινοβολία της.

Οικονομική κρίση
Η κρίση που αντιμετωπίζουμε είναι πρώτα από όλα ασφαλώς κρίση οικονομική. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Είπαμε ότι υπάρχει φοβερή διαφθορά. Εμείς οι Έλληνες έχουμε πάθει ένα είδος εθισμού. Φαινόμενα με τα οποία κάποιοι άλλοι θα αγανακτούσαν, εμείς τα βρίσκουμε αυτονόητα και φυσικά. Βρίσκουμε αυτονόητο, π.χ. όταν πάμε στον γιατρό και τον ρωτάμε τι θα κοστίσει η εγχείρηση, να μας ρωτήσει: «με απόδειξη ή χωρίς απόδειξη;». Αυτό το με «απόδειξη - χωρίς απόδειξη» είναι μια πράξη που σε άλλα μέρη διώκεται και μάλιστα σε πάρα πολύ σοβαρό βαθμό. Η φοροδιαφυγή είναι έγκλημα σε άλλες χώρες. Στον τόπο μας η φοροδιαφυγή έχει γίνει σπορ! Είναι γνωστό ότι τα χιλιάδες κότερα που υπάρχουν στις μαρίνες εδώ στην Ελλάδα, είναι σχεδόν όλα δηλωμένα ως αντικείμενα εμπορίου δήθεν, ενώ εκδίδονται ψεύτικες αποδείξεις και υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα απάτης. Οι πάντες απατούν τους πάντες και όλοι οι αρμόδιοι το ξέρουν και κάνουν ότι δεν το ξέρουν! Γι’ αυτό φτάσαμε εδώ που φτάσαμε. Επομένως, το πρώτο είναι η οικονομική κρίση και δυστυχώς θα δείτε ότι έστω και σε ελάχιστο βαθμό, σχεδόν όλοι μας μετέχουμε σ’ αυτήν. Δεν ξέρω πόσοι από μας δεν πληρώνουμε κάποτε χωρίς να πάρουμε απόδειξη. Δεν ξέρω πόσοι από μας απασχολούμε κάποιον για να μας κάνει κάποιες δουλειές και τον πληρώνουμε χωρίς να φροντίζουμε για την ασφάλισή του. Όλα αυτά, σ’ έναν πολιτισμένο τόπο είναι προκαθορισμένα κι αυτό όχι γιατί οι άνθρωποι είναι πιο ηθικοί, αλλά γιατί εκεί λειτουργούν θεσμοί.

Θεσμική κρίση
Κι εδώ είναι το δεύτερο σκαλοπάτι της δικής μας κρίσης. Η θεσμική κρίση. Σε άλλους δηλαδή τόπους υπάρχουν θεσμοί οι οποίοι είναι καθορισμένοι, αποδεκτοί από όλους. Δημοκρατία σημαίνει πέρα από όλα τα άλλα ότι, υποχρεώνω τον εαυτό μου να υπακούσει σε ορισμένους κανόνες και θεσμούς, όχι γιατί έρχεται κάποιος και μου το επιβάλλει, αλλά γιατί έτσι πρέπει. Βέβαια οι θεσμοί κατοχυρώνονται και από διατάξεις οι οποίες είναι καμιά φορά πολύ αυστηρές. Συζητούσα με τον αδελφό μου, που ασκεί ιατρική στον Καναδά. Εκεί έχουν ένα σοσιαλιστικού τύπου σύστημα ιατρικής, που περιέργως, σε κάποιο βαθμό, ικανοποιεί σχετικά και τους αρρώστους και τους γιατρούς και το κράτος. Και όταν είδα πώς το εφαρμόζουν αυτό, ρώτησα πώς είναι δυνατόν να τηρούνται όλα αυτά, επειδή όπως είδα το σύστημα σηκώνει πολλές λαθροχειρίες στην εφαρμογή του. Απλούστατα, μου είπε, όλες οι δηλώσεις των γιατρών μπαίνουν σ’ έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, όπου αμέσως ξεχωρίζουν εκείνες που ξεφεύγουν από τον μέσο όρο. «Ξεφεύγω από τον μέσο όρο» σημαίνει έκανα απάτη. Αυτός που ξεφεύγει από τον μέσο όρο καλείται από τον Ιατρικό Σύλλογο να λογοδοτήσει και αν η απάντηση που δίνει δεν είναι ικανοποιητική, πληρώνει ένα πρόστιμο 300.000 δολαρίων και βέβαια δεν το ξανακάνει. Ή ακόμα δεν επιχειρεί να το κάνει ξέροντας που θα πάει. Όταν όμως εδώ έχουμε τη δυνατότητα επικαλούμενοι τον βουλευτή ή τον αντιδήμαρχο ή τον περιφερειάρχη ή δεν ξέρω ποιον άλλον, να εξασφαλίσουμε στο άτομό μας μια ασυλία, καταλαβαίνετε ότι τα πράγματα αλλάζουν δυστυχώς.

Νομική κρίση
Άλλη όψη της κρίσης είναι η νομική. Είμαστε ένας από τους λίγους λαούς στον κόσμο που δεν έχουμε έννοια στο μυαλό μας για τη λέξη «νόμος». Φοβάμαι ότι αν ζητήσουμε από κάποιον να δώσει έναν ορισμό θα βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση, γιατί ο καθένας έχει άλλο πράγμα στο μυαλό του. Στους πολιτισμένους λαούς «νόμος» σημαίνει μια διάταξη στην οποία ΟΛΟΙ υπακούνε. Ξέρετε τις γνωστές ιστορίες που ο τροχονόμος κόβει κλήση ακόμα και στον βασιλικό σύζυγο της Αγγλίας, τον πρίγκιπα Φίλιππο, επειδή έτρεχε λίγα χιλιόμετρα παραπάνω από το επιτρεπόμενο όριο ταχύτητας. Και το πληρώνει ο άνθρωπος. Στην Ελλάδα τρέχουμε αμέσως, σβήνουμε την κλήση, απειλούμε και τον τροχονόμο ότι αν μας ενοχλήσει ξανά θα βρεθεί στο Διδυμότειχο και ούτω καθ’ εξής. Δεν έχουμε στο μυαλό μας την έννοια «νόμος». Ξέρετε τι σκέπτομαι καμιά φορά; Νομίζω ότι αν η χώρα μας βελτιωθεί μετά την κρίση και αρχίσουμε να γινόμαστε ξανά πολιτισμένη χώρα, θα το καταλάβουμε από δύο πράγματα. Θα δούμε ότι οι νεοέλληνες θα ξέρουν που να παρκάρουν και που να καπνίζουν. Ξέρετε ότι οι Τούρκοι, τους οποίους θεωρούσαμε πολύ πιο απολίτιστους από μας, έχουν νόμους στους οποίους υπακούνε. Κανένας πλέον δεν καπνίζει μέσα σε εστιατόρια, σε κλειστούς χώρους, στα πανεπιστήμια, μέσα στα γραφεία. Και είναι Τούρκοι. Αλλά μάθανε τι είναι νόμος. Εμείς δεν το μάθαμε. Σε μας ο καθένας κάνει ό,τι του καπνίσει και τα αποτελέσματα είναι αυτά τα οποία ζούμε συνεχώς.
Γιατί έχουμε διπλό παρκάρισμα στους δρόμους; Γιατί τα αυτοκίνητα ανεβαίνουν πάνω στα πεζοδρόμια; Πολλοί από σας έχετε πάει στη Γερμανία. Είδατε πουθενά κανένα αυτοκίνητο να είναι παρκαρισμένο έξω από τις γραμμές του πάρκινγκ; Κι ας έχει όσο χώρο θέλει γύρω. Διότι αν βρεθεί κανείς και το κάνει αυτό, σε 3 λεπτά θα γίνουν 5 τηλεφωνήματα στην Τροχαία και θα έρθει η Τροχαία. Εδώ όμως στην Ελλάδα υπάρχει ένα έγκλημα μόνο: το να καταδίδεις. Το να καταδώσεις κάποιον είναι το χειρότερο που μπορεί να γίνει. Μπορεί να κλέβεις, να κάνεις ό,τι θέλεις - δεν είναι κακό. Κακό είναι να καταδίδεις. Με αυτήν τη νοοτροπία φτάσαμε στο χάλι που φτάσαμε.

Πολιτιστική κρίση
Επίσης νομίζω ότι μια τέταρτη φάση της κρίσης μας είναι αυτό που θα αποκαλούσα κρίση πολιτιστική. Έχουμε χάσει τις έννοιες. Απόδειξη αυτού είναι τα Πανεπιστήμιά μας. Με κάλεσαν να κάνω ένα μάθημα στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας σ’ ένα τμήμα μεταπτυχιακών σπουδών, στον Τομέα της Διοίκησης των Μονάδων Παροχής Υπηρεσιών Υγείας. Μπαίνεις μέσα στο Πανεπιστήμιο και σφίγγεται η ψυχή σου. Φωνές, φασαρίες, αφίσες, βρισιές, καπνοί, τσιγάρα... τραγική κατάσταση. Και θυμήθηκα που είχα βρεθεί κάποτε στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ στην Αγγλία, δυστυχώς μόνον ως επισκέπτης, και περπατούσα μέσα στο campus μόνο για να «γευθώ» την ατμόσφαιρα. Όλα αυτά θεωρούνται κατακτήσεις. Σας λέω μόνο ένα πράγμα που το ξέρετε όλοι σας, το περίφημο πανεπιστημιακό άσυλο. Αυτό το άσυλο, για το οποίο έγινε τόση φασαρία, είχε πέσει η δικτατορία και είχε μια λογική εκείνη την εποχή. Να γίνεται ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Πάρα πολύ σωστά. Έχει όμως καταντήσει τώρα οι ιδέες στην Ελλάδα να διακινούνται ελεύθερα παντού εκτός από το άσυλο. Επειδή αν πήγαινες σ’ αυτό το περίφημο πανεπιστημιακό άσυλο και έλεγες κάτι που δεν αρέσει σε κάποιους, ήταν ζήτημα αν θα έβγαινες ακέραιος ή ζωντανός. Και δε βρισκόταν ένας άνθρωπος μυαλωμένος, δεν τολμούσε κανένας να διαμαρτυρηθεί. Οι πολιτικοί μας δεν έχουν το θάρρος της γνώμης τους. Δεν είναι δυνατόν από 300 ανθρώπους, κανένας να μη βλέπει τι γίνεται και να μη μπορεί να σηκωθεί επάνω και να πει τη γνώμη του. Δεν τολμούσε κανένας. Και είναι και αυτό ένα από τα στοιχεία του ξεπεσμού μας.

Κοινωνική κρίση
Μια άλλη όψη της κρίσης μας είναι η κοινωνική κρίση. Δηλαδή, οι πολιτικοί τους οποίους έχουμε, οι συνδικαλιστές τους οποίους ο Γιάννης Μαρίνος ονομάζει «στρατό κατοχής»... Δεν είμαι εναντίον του συνδικαλισμού. Οι συνδικαλιστές είναι οι άνθρωποι οι οποίοι θα προάγουν τα συμφέροντα του κλάδου τους. Να πετύχουν καλύτερους μισθούς, πιο άνετη δουλειά, ως εδώ θαυμάσια. Εκείνο που δεν καταλαβαίνω όμως είναι το εξής: Θυμάμαι την εποχή που ιδρύθηκε το περίφημο ΕΚΑΒ (τα ασθενοφόρα). Σε όλο τον κόσμο δημιουργούνται αντίστοιχα ΕΚΑΒ για να μεταφέρουν ασθενείς. Εδώ δημιουργήθηκε το ΕΚΑΒ, διορίστηκαν ευνοούμενοι κομμάτων, που τώρα αποφασίζουν ποιον θα μεταφέρουν και ποιον όχι. Δεν μεταφέρουν π.χ. αρρώστους σε ιδιωτικές Κλινικές, αλλά μόνο σε δημόσια Νοσοκομεία. Αλλά δεν γίνεται έτσι. Όλα αυτά είναι στοιχεία ξεπεσμού.

Ηθική κρίση
Και η τελευταία όψη της κρίσης μας είναι η ηθική κρίση. Εδώ στην Ελλάδα υπάρχουν μερικοί μύθοι. Ένας μύθος είναι ότι ο Ελληνικός λαός είναι «θρησκευόμενος λαός». Τι θα πει «θρησκευόμενος λαός»; Θρησκευόμενος λαός θα πει ότι κάθε Μ. Παρασκευή πάνε στον Επιτάφιο; Θρησκευόμενος λαός θα πει ότι κάποτε πάνε κι ανάβουν ένα κεράκι; Αυτό είναι θρησκευόμενος λαός; Και όχι μόνο θρησκευόμενος λαός, είναι και «χριστιανικός λαός». Τι θα πει «χριστιανικός λαός»; Βλέπετε δυστυχώς δεν τολμάει κανείς να μιλήσει.
Ξέρετε τι μου κάνει εντύπωση; Κανένας βουλευτής δεν τόλμησε ποτέ να θέσει το περίφημο θέμα του χωρισμού της Εκκλησίας από το κράτος. Γιατί δεν τολμούνε, ενώ το συζητούν κατ’ ιδίαν;... Γιατί πρέπει η Εκκλησία να αποτελεί κέντρο εξουσίας; Θυμάστε τη φράση του Χριστού: «Η δική μου βασιλεία δεν είναι από τούτο το κόσμο...». Πώς είναι δυνατόν όσοι ισχυρίζονται ότι είναι ακόλουθοι του Ιησού Χριστού, να επιδιώκουν κοσμική εξουσία; Είναι δικαίωμα όποιου θέλει να το επιδιώξει, όχι όμως πίσω από την Εκκλησία, αλλά ως άτομο. Επομένως βλέπετε έχουν συγκεντρωθεί όλοι αυτοί οι παράγοντες και έτσι φτάσαμε στο χάλι που φτάσαμε. Γιατί αυτή τη στιγμή είμαστε σε κατάσταση τραγική ως χώρα. Δεν ξέρω πόσοι το καταλαβαίνουν... Και ξέρετε και κάτι άλλο; Όλοι δηλώνουν ότι θα αλλάξουν, ότι θα κάνουν αυτό ή το άλλο, αλλά ο καθένας από μέσα του λέει: «Άσε τα κορόιδα, αυτοί θα αλλάξουν. Εγώ θα εξακολουθήσω τον ίδιο δρόμο».

Ξέρετε πότε θα σωθεί η Ελλάδα; Αν σοβαρευτούμε και αποφασίσουμε ότι είναι καιρός τα πράγματα να αλλάξουν πραγματικά. Κι εδώ νομίζω ότι έχει να παίξει έναν τεράστιο ρόλο η Εκκλησία και μιλάω για εκείνους που πραγματικά θρησκεύονται, πραγματικά εκκλησιάζονται και είναι άνθρωποι πιστοί. Βέβαια, ένα μεγάλο μέρος ευθύνης πέφτει στην Ορθόδοξη Εκκλησία, επειδή είναι πλειοψηφία. Και μέσα στην Ορθόδοξη εκκλησία, ξέρω πάρα πολύ καλά, ότι υπάρχουν μερικές θαυμάσιες μονάδες. Άνθρωποι κυριολεκτικά άγιοι. Θυμάμαι, μου είχε κάνει εντύπωση πριν μερικά χρόνια, όταν είχε δώσει μια τηλεοπτική συνέντευξη ο αρχιεπίσκοπος Αλβανίας ο Αναστάσιος. Τον είχαν παρακολουθήσει πάρα πολλοί και μου έκανε εντύπωση ότι την άλλη μέρα συνάδελφοί μου, δηλωμένοι άθεοι, έρχονταν στο γραφείο μου και μου λέγανε: «Αυτός μάλιστα!». Επομένως βλέπετε ότι ένας άνθρωπος που είναι πραγματικά πιστός και είναι αποφασισμένος να τα βάλει με τους πάντες προκειμένου να αποκαταστήσει πράγματα στραβά, μπορεί να έχει αποτελέσματα. Κι υπάρχουν και άλλοι τέτοιοι εδώ στην Ελλάδα. Έχω γνωρίσει μερικούς, για τους οποίους πραγματικά χαίρομαι ιδιαίτερα. Το ζήτημα βέβαια είναι αν κάποιος από όλους αυτούς θα τολμήσει κάποτε (κι αυτό δεν το ξέρω) να κάνει αυτό που έκανε ο Λούθηρος.
Ο Λούθηρος ήταν ένας Καθολικός καλόγερος και μάλιστα ούτε καν υψηλού βαθμού. Διαπιστώνοντας όμως ότι άλλα λέει η Βίβλος και άλλα εφαρμόζονται στην πράξη, τόλμησε να το πει. Πάρα πολύ απλά. Βέβαια, ξεσηκώθηκαν να τον φάνε, κυριολεκτικά κινδύνευσε επανειλημμένα τη ζωή του, αλλά αυτός ήταν αποφασισμένος να μη το βάλει κάτω. Αν βρεθεί ένας τέτοιος άνθρωπος μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία και προκληθεί αναμόρφωση της Εκκλησίας, η Ελλάδα θα αλλάξει... επειδή η Ορθόδοξη Εκκλησία μπορεί να επηρεάσει εντονότατα τους Έλληνες. Είναι κρίμα να αδρανεί εκεί που μπορεί να δράσει και να έχει αποτελέσματα. Αρκεί αυτοί που θα κινηθούν να είναι άνθρωποι ηθικοί, καθαροί, σωστοί.
Ξέρετε τι γίνεται στον τόπο μας; Οτιδήποτε είναι θεσμός ή νόμος, διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο που να στέκεται και έτσι και αλλιώς... Ξέρετε τι μου κάνει εντύπωση; Αν διαβάσετε ελληνικούς νόμους θα δείτε το εξής: Λέει ο νόμος: «Απαγορεύεται αυτό...». Κανονικά, περιμένεις μετά από αυτό να βάλει τελεία. Δεν βάζει τελεία, αλλά κόμμα: «Εκτός εάν...». Τι το θέλει το «εκτός εάν»; Διότι από τη στιγμή που βάζει «εκτός εάν», όλα μπορούν να πάνε στο «εκτός εάν», ανάλογα με το ποιος δίνει την ερμηνεία. Δεν τους αρέσει να είναι τα πράγματα καθαρά... Βλέπετε, επομένως, ότι χρειαζόμαστε στην πραγματικότητα μια αναμόρφωση ηθική.

Είναι και κάτι άλλο που βλέπω εγώ στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία απευθύνεται στις μάζες, ενώ ο Χριστός απευθύνθηκε στα άτομα. Θυμάστε τι είπε ο Χριστός: «Αν τις θέλει να έλθει οπίσω μου... Ο μένων εν εμοί... Ακολούθει μοι...». Πάντα ο Χριστός μιλάει στο άτομο, δεν μιλάει στις μάζες. Διάβαζα ένα κείμενο ενός ορθόδοξου διανοητή, του Στέλιου Ράμφου, που μιλάει για την ευχαριστιακή κοινότητα, μέσα στην οποία το άτομο χάνεται. Επομένως, η πνευματική τοποθέτηση, η ατομική, είναι μια λεπτομέρεια παραμελημένη ή ανύπαρκτη και μέσα στην ευχαριστιακή κοινότητα μαθαίνω ότι πρέπει να έχω έναν προστάτη. Ο προστάτης αυτός είναι ένας άγιος και όταν βγω στην κοινωνία είναι ένας βουλευτής. Με τον τρόπο αυτόν όμως χάνεται η ατομική ευθύνη και η ατομική θέση. Γι’ αυτό ακούτε πάρα πολύ συχνά στον τόπο μας την έκφραση: «ε, όπως όλοι κι εγώ». Κανένας δεν συναισθάνεται την ανάγκη να δει ο ίδιος πώς στέκεται. «Αφού και οι άλλοι... χώνομαι κι εγώ μέσα στη μάζα... μια μονάδα ασήμαντη...». Δεν είναι όμως έτσι... Δεν μπορεί να μετανοήσει ένα έθνος ούτε μια πόλη, θα μετανοήσουν κάποιοι, ορισμένοι άνθρωποι με το όνομά τους. Αυτό που χρειαζόμαστε στον τόπο μας αυτή τη στιγμή είναι μια αναμόρφωση σ’ αυτές τις ιδέες. Γι’ αυτό λέω ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία μπορεί να παίξει ένα σημαντικότατο ρόλο στην ανόρθωση της Ελλάδας, διερωτώμαι όμως αν θα τον παίξει αυτόν το ρόλο. Στα σύνολα, στις ομάδες δεν μπορεί παρά να υπάρχει και διαφθορά. Δείτε τι έγινε στο Βατοπέδι. Μου έκανε εντύπωση που έβλεπα στην εφημερίδα, ο περίφημος Εφραΐμ, που κοντεύει να γίνει ήρωας μυθιστορημάτων, μόλις κλήθηκε σε απολογία από τον εισαγγελέα και υπήρξε διαφωνία ανακριτού και εισαγγελέα για την προφυλάκισή του, πήρε αμέσως τη ζώνη της Παναγίας από το Άγιο Όρος και περιόδευσε σε όλη τη Ρωσία, εκθέτοντας τη ζώνη σε προσκύνημα, εξασφαλίζοντας μάλιστα και το σχετικό τίμημα. Την προσκύνησε μάλιστα και ο Πούτιν! Μια πολιτική κίνηση, πάρα πολύ ευφυής, που δεν είχε όμως δυστυχώς καμιά σχέση με το πνεύμα του Χριστού.

Εμείς οι συνειδητοί Χριστιανοί δεν έχουμε ευθύνη; Τεράστια. Και ξέρετε γιατί έχουμε ευθύνη εμείς οι πιστοί; Επειδή μας έχει πιάσει μια εσωστρέφεια, ενώ είναι καιρός να την εγκαταλείψουμε και να στραφούμε προς τα έξω. Επειδή προς τα έξω υπάρχουν οι μεγάλες ανάγκες και προς τα έξω μπορεί να παίξει ρόλο ένας άνθρωπος πραγματικά πνευματικός. Βλέπετε ο Χριστός κήρυττε προς τους ανθρώπους, οι απόστολοι σηκώθηκαν να πάνε προς τους ανθρώπους. Αν διαβάσετε προσεκτικά την Κ. Διαθήκη θα σας κάνει εντύπωση ένα πράγμα. Ο Χριστός είναι έτοιμος να φύγει. Καλεί τους μαθητές του, έρχονται οι έντεκα και ο Χριστός τους λέει: «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη...». Και λες «στάσου βρε παιδί μου. Από τη μια έντεκα άνδρες και από την άλλη όλα τα έθνη». Το λέει και ο Λουκάς στις Πράξεις: Ο Χριστός λέει στους μαθητές του: «Θα πάρετε δύναμη όταν έρθει επάνω σας το Άγιο Πνεύμα, και θα είστε μάρτυρες σε μένα και στην Ιερουσαλήμ και σε ολόκληρη την Ιουδαία και στη Σαμάρεια και μέχρι τα πέρατα της γης...» και αναρωτιέσαι: «Στάσου βρε παιδί μου... Που; Έντεκα άνθρωποι;» Και όμως!

Επομένως βλέπετε ότι μπορεί οι αριθμοί να φαίνονται περίεργοι, στην πρακτική εφαρμογή, εντούτοις δεν είναι έτσι ακριβώς. Γι’ αυτό λέω ότι εμείς οι συνειδητοί Χριστιανοί έχουμε πολλή σημαντική ευθύνη γι’ αυτά που έγιναν γύρω μας και γι’ αυτά που γίνονται και γι’ αυτά που θα γίνουν. Έχουμε ευθύνη και για τη διαφθορά και γιατί δεν υψώσαμε τη φωνή μας πολλές φορές και γιατί τα δεχτήκαμε όλα αυτά που συμβαίνουν ως κάτι το φυσικό και γιατί δεν φροντίσαμε να είμαστε η διαφορετική πορεία.

Θα ήθελα να πω και μερικά πράγματα ακόμα. Γιατί οι δημοσιογράφοι μας τα βάλανε με τους Γερμανούς; Μάλιστα θα διαβάσατε ότι έγινε μνεία επανειλημμένα του Μαξ Βέμπερ που είναι κοινωνιολόγος, πολιτικός, οικονομολόγος και έγραψε ένα βιβλίο στις αρχές του 20ου αιώνα που μιλούσε για την «προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού», με αποτέλεσμα σε πολλά μυαλά ο καπιταλισμός να συνδεθεί με την προτεσταντική ηθική. Ποια είναι η προτεσταντική ηθική για την οποία μίλησε ο Βέμπερ; Η ηθική της εργασίας. Η εργασία δεν είναι καταναγκασμός, είναι μέσα στη δημιουργία του Θεού. Ο Θεός έβαλε τον Αδάμ να εργάζεται στον κήπο της Εδέμ πριν από την πτώση στην αμαρτία. Επομένως στην οποιαδήποτε εργασία κάνει ο καθένας μας, πρέπει να υπάρχουν κανόνες ηθικής, μιας ηθικής που δεν συμβιβάζεται, δεν υποχωρεί, δεν έχει «παραθυράκια». Η κατηγορία κατά της Μέρκελ ποια είναι; Ότι έχει προτεσταντική ηθική, Καλβινιστική ηθική. Και σε μας τους Έλληνες δεν μας αρέσουν κάτι τέτοια. Γιατί δεν μας αρέσουν;

Υπάρχει μια ιστορία για τη Μέρκελ, που δεν την λένε συχνά στην Ελλάδα. Η Μέρκελ είναι κόρη ενός Λουθηρανού πάστορα, αυτό είναι γνωστό. Και είναι επίσης γνωστό ότι μεγάλωσε στην Α. Γερμανία, την κομμουνιστική. Εκείνο που δεν είναι γνωστό όμως, γιατί δεν το λένε, είναι ότι όταν χωρίστηκε η Γερμανία, η οικογένεια της Μέρκελ ήταν στη Δ. Γερμανία. Και ο πατέρας της, ως Λουθηρανός πάστορας, θεώρησε ιεραποστολικό του καθήκον να πάρει την οικογένειά του και να πάει στην Α. Γερμανία, όπου υπήρχαν οι μεγάλες πνευματικές ανάγκες και να υποβάλει τα παιδιά του και την οικογένειά του σε μια ταλαιπωρία δεκαετιών, γιατί αυτό ένιωσε ότι ήταν η αποστολή του ως ανθρώπου που έπρεπε να κηρύξει τον Χριστό. Και η Μέρκελ μεγάλωσε εκεί. Δεν ξέρω αν έχει πνευματικά ενδιαφέροντα, αυτό δεν φαίνεται από πουθενά, εκείνο όμως που έχει σημασία είναι ότι έχει κάποιες αρχές που εμάς τους Έλληνες δεν μας αρέσουν. Μας έχει μάθει η κοινωνία μας ότι οι διατάξεις πρέπει να μπορούν να είναι «ευλύγιστες», να τροποποιούνται, να προσαρμόζονται, να αλλάζουν. Γι’ αυτό γίνεται όλη αυτή η κατηγορία. Γι’ αυτό μιλάνε και για τον Μαξ Βέμπερ υποτιμητικά και τον συνδυάζουν με τον καπιταλισμό παίρνοντας από αυτόν μόνο τα στραβά του.

Σύστημα οικονομικό ή πολιτικό που να είναι τέλειο δεν υπάρχει. Άλλωστε στις μέρες μας έπεσε ο κομμουνισμός, ξέπεσε ο καπιταλισμός, δεν τα κατάφερε ο σοσιαλισμός, δεν μας έμεινε κανένας -ισμός! Και στη πραγματικότητα, σήμερα οι φιλόσοφοι κι οι οικονομολόγοι προσπαθούν να σκεφτούν μήπως βρεθεί κάποιο άλλο σύστημα με το οποίο θα μπορέσει η κοινωνία να σταθεί και να προχωρήσει. Το πρόβλημα είναι, και αυτό ίσως δεν το καταλαβαίνουν πολλοί, δεν φταίνε τα συστήματα. Όποιο σύστημα και να βάλετε, οι άνθρωποι που θα το εφαρμόσουν είναι εκείνοι που θα το χαλάσουν. Μου έκανε εντύπωση ότι στα χρόνια του Σημίτη χτίστηκαν 10-12 Νοσοκομεία στην Ελλάδα, το ένα τελειότερο από τα άλλα. Εξοπλισμός άριστος. Γιατί κατάντησαν στα χάλια που είναι γνωστά σήμερα; Επειδή μπήκαν μέσα άνθρωποι που δεν ήταν κατάλληλοι, που δεν ήξεραν πώς να φερθούν και τα κάνανε θάλασσα. Δεν φταίνε, λοιπόν, τα συστήματα, φταίνε οι άνθρωποι. Και τους ανθρώπους τους αλλάζει μόνον ο Χριστός.

Εδώ λοιπόν είναι η ευθύνη όλων μας. Να προσπαθήσουμε να αναλάβουμε το μέρος της ευθύνης που μας αναλογεί. Αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα είναι πρώτα απ’ όλα να εκπολιτιστεί. Αυτοί οι μύθοι περί ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, περί της χώρας που έδωσε τα φώτα στον κόσμο, είναι καιρός να σταματήσουν. Δώσαμε τα φώτα στην αρχαιότητα σε όλο τον κόσμο και δεν μας έμειναν εμάς φώτα καθόλου και είμαστε στο σκοτάδι. Και είναι καιρός να το καταλάβουμε.
Δεύτερον, θα πρέπει να υπάρξουν θεσμοί και νόμοι. Η χώρα μας πρέπει να εκδημοκρατιστεί. Δημοκρατία δεν είναι να βγαίνει ο καθένας και να κάνει ό,τι θέλει. Δημοκρατία θα πει κανόνες, θεσμοί στους οποίους οι πάντες υπακούν, ώστε να μπορεί η κοινωνία να υπάρχει σαν κοινωνία ανθρώπων και όχι σαν ζούγκλα.
Τέλος πρέπει η χώρα μας να ευαγγελιστεί. Πρέπει να απλωθεί το μήνυμα του Χριστού, όσο το δυνατόν πιο πέρα.

Καμιά φορά μού θέτουν το ερώτημα: «Άραγε, έχει μέλλον η Ελλάδα;».
Αν διαβάσετε την Π. Διαθήκη, όταν ο Θεός αποφάσισε να καταστρέψει τα Σόδομα και τα Γόμορρα που ήταν μια περιοχή όπου φαίνεται ότι η διαφθορά συναγωνιζόταν τη δική μας, πηγαίνει ο Αβραάμ και συζητάει με τον απεσταλμένο του Θεού και κάνει ένα είδος παζαρέματος. Του λέει, «αν βρεις 50 δικαίους θα σταματήσεις την οργή σου;» Του λέει ο Θεός, «αν βρω 50 δεν θα τα καταστρέψω». «Σαράντα;», «δεν θα τα καταστρέψω». «Και 30 και 20 και 10;» και εδώ σταμάτησε. Και είπε ο Θεός «και 10 να είναι, δεν θα τα καταστρέψω». Δεν ήταν όμως ούτε δέκα! Επομένως ξέρετε τι μου κάνει εντύπωση; Την τύχη εκείνης της περιοχής δεν την ρύθμισε τόσο η παρουσία χιλιάδων ασεβών, όσο η απουσία 10 δικαίων! Σκέπτομαι ότι η Ελλάδα 10 δικαίους πρέπει να τους έχει. Επομένως, μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι για την Ελλάδα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι την Ελλάδα την αγαπάμε, είναι η χώρα μας, ο τόπος μας, είμαστε δεμένοι με αυτήν. Είναι μέσα στο κύτταρό μας, στο DNA μας. Έχουμε υποχρέωση να δούμε, ως άτομα και ως Εκκλησία, πόσο μπορούμε να βοηθήσουμε ώστε η Ελλάδα να αλλάξει. Να μπορέσει να σταθεί στην Ευρώπη, να σταθεί στο κόσμο. Να είναι μια χώρα για την οποία αύριο, μεθαύριο να γίνουμε και πάλι περήφανοι.

Δημοσθένης Κατσάρκας

Ιατρός και διευθυντής της κλινικής

«ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ» στη Θεσσαλονίκη

Η κυριαρχία του Θεού στη σωτηρία του ανθρώπου

«Άρα, λοιπόν, όποιον θέλει ελεεί... Ή δεν έχει εξουσία ο κεραμέας επάνω στον πηλό, από το ίδιο μίγμα να κάνει το ένα μεν σκεύος για χρήση τιμητική, το άλλο δε για χρήση όχι τιμητική; Και τι, αν ο Θεός θέλοντας να δείξει την οργή του και να κάνει γνωστή τη δύναμή του, υπέφερε με πολλή μακροθυμία σκεύη οργής καταρτισμένα σε απώλεια; Και για να γνωστοποιήσει τον πλούτο της δόξας του σε σκεύη ελέους, που προετοίμασε για δόξα, εμάς, που μας κάλεσε...» (Ρωμαίους 9:18, 21-23).

Η σωτηρία είναι από τον Κύριο (Ιωνάς 2:9), αλλά ο Κύριος δεν σώζει τους πάντες. Γιατί; Σώζει κάποιους, αλλά γιατί δε σώζει και τους άλλους; Μήπως αυτό οφείλεται στο ότι αυτοί είναι υπερβολικά αμαρτωλοί και διεφθαρμένοι; Όχι, γιατί ο Παύλος λέει ότι ο Χριστός ήρθε στον κόσμο για να σώσει αμαρτωλούς, «από τους οποίους πρώτος είμαι εγώ» (Α' Τιμόθεο 1:15). Άρα, αν ο Θεός έσωσε τον «πρώτο» των αμαρτωλών, κανείς δεν αποκλείεται λόγω της μεγάλης του αμαρτωλότητας. Γιατί λοιπόν ο Θεός δεν τους σώζει όλους; Μήπως αυτό οφείλεται στο ότι η καρδιά τους είναι τόσο σκληρή, που δεν τους αφήνει να πιστέψουν; Κοιτάξτε την απάντηση στον Ιεζεκιήλ 11:19. Πράγματι, η καρδιά είναι τόσο σκληρή που δεν αφήνει κανέναν άνθρωπο να πιστέψει. Κι όμως, κάποιοι τελικά πιστεύουν και σώζονται! Ούτε λοιπόν η σκληρή καρδιά είναι η αιτία της διαφοράς στη σωτηρία. Για την απάντηση στα ερωτήματα αυτά, η Βίβλος κατευθύνει τη σκέψη μας πάντα προς τον Θεό και μας κάνει να αναφωνήσουμε «αλλά με τη χάρη του Θεού είμαι ό,τι είμαι» (Α' Κορινθίους 15:10).

Εσύ, πώς σώθηκες; Μήπως νομίζεις ότι η σωτηρία σου οφείλεται στο «να θέλεις»; Πολύ σωστά! Αλλά ήταν ο Κύριος που ενήργησε μέσα σου «το να θέλεις» (Φιλιππησίους 2:13, Ψαλμός 110:3). Γιατί λοιπόν δεν σώζονται όλοι όσοι ακούν το ευαγγέλιο; Μήπως πρέπει να πούμε ότι η αιτία είναι ότι αρνούνται να πιστέψουν; Αυτό είναι αλήθεια, αλλά όχι όλη η αλήθεια. Το λέμε αυτό επειδή, τι απαιτείται για να πιστέψει κάποιος; Για να πιστέψει κάποιος δεν χρειάζεται άραγε να έχει προηγουμένως γνώση και νόηση αυτού στον οποίον πρέπει να πιστέψει; Ασφαλώς! Αυτή όμως η νόηση μας δίνεται από τον Θεό, ο οποίος «μας έδωσε νόηση» (Α' Ιωάννου 5:20). Οι άνθρωποι χάνονται επειδή αρνούνται να πιστέψουν, ενώ άλλοι σώζονται επειδή πιστεύουν. Αλλά γιατί αυτοί πιστεύουν; Τι είναι αυτό που τους κάνει να πιστέψουν;

Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΤΗ ΣΩΤΗΡΙΑ
Τα Βιβλικά κείμενα που, περισσότερο από όλα τα άλλα, τονίζουν την κυριαρχία του Θεού στη σωτηρία του ανθρώπου, είναι το 9ο κεφάλαιο της επιστολής προς Ρωμαίους. Ιδιαίτερα τα λόγια της επικεφαλίδας μας φανερώνουν πνευματικά την κατάσταση του ξεπεσμένου ανθρώπινου γένους μας, σαν όντα που πνευματικά είναι τόσο ακίνητα και ανίκανα όσο ένα μίγμα άψυχου πηλού! Η Γραφή δείχνει ότι πνευματικά «δεν υπάρχει διαφορά» ανάμεσα στους ανθρώπους (Ρωμαίους 3:22). Αυτό συμφωνεί και με τα λόγια του Παύλου στην επιστολή προς Εφεσίους ότι ακόμα και οι πιστοί είμαστε «από τη φύση μας τέκνα οργής, όπως και οι υπόλοιποι» και ότι κάποτε ήμασταν «νεκροί». Τα εδάφια της επικεφαλίδας μας διδάσκουν ότι η τελική κατάληξη του κάθε προσώπου αποφασίζεται από το θέλημα του Θεού και ευτυχώς που γίνεται έτσι, επειδή διαφορετικά ο τελικός προορισμός όλων των ανθρώπων, χωρίς καμιά εξαίρεση, θα ήταν η λίμνη του πυρός, καθώς πνευματικά είμαστε ανήμποροι από μόνοι μας να πιστέψουμε στον Χριστό, όπως ανήμπορος είναι ο πηλός να διαμορφωθεί από μόνος του σε κάτι καλό και ωφέλιμο. Φαίνεται ότι ο ίδιος ο Θεός κάνει τη διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους, προετοιμάζοντας τον ένα «για χρήση τιμητική» και τον άλλον «για χρήση όχι τιμητική». Μερικοί είναι «σκεύη οργής καταρτισμένα σε απώλεια», άλλοι «σκεύη ελέους, που προετοίμασε για δόξα».

Φυσικά αυτό είναι ένα δόγμα που ταπεινώνει την υπερήφανη ανθρώπινη καρδιά και τέτοια είναι η καρδιά του κάθε ανθρώπου. Οι δηλώσεις όμως αυτές του Παύλου μας ωθούν να εξετάσουμε σοβαρά τη σκέψη ότι ο Θεός διεκδικεί για τον εαυτό Του το αδιαμφισβήτητο δικαίωμα να ενεργήσει όπως ευαρεστείται με αυτά που ανήκουν σ’ Αυτόν. Ο Θεός έχει, όχι μόνο το δικαίωμα να κάνει ό,τι θέλει με τα πλάσματα των χεριών Του, αλλά και ασκεί αυτό το δικαίωμα και πουθενά δεν φαίνεται αυτό τόσο καθαρά όσο στην εκλέγουσα χάρη Του.

Η ΥΠΑΡΞΗ ΠΙΣΤΩΝ ΚΑΙ Η ΕΚΛΟΓΗ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟ
Το ότι υπάρχουν πιστοί στον κόσμο αυτό οφείλεται όχι στους ίδιους, αλλά στον Θεό. Αυτό ισχύει σε κάθε εποχή. Τουλάχιστον αυτό ίσχυε στην εποχή του Ηλία και του αποστόλου Παύλου. «Έτσι, λοιπόν, και στον τωρινό καιρό απέμεινε ένα υπόλειμμα, με εκλογή κατά χάρη» (Ρωμαίους 11:4-5). Ο ΓΧΒΧ στην Π. Διαθήκη, μιλώντας στον Ηλία, παρουσιάζει τον εαυτό Του σαν την αιτία που υπήρχαν ακόμα 7.000 πιστοί στον Ισραήλ. Ας προσέξουμε ιδιαίτερα τη λέξη «άφησα» (εδάφιο 4), η οποία αποδίδει την ενέργεια του Θεού. Αν ο Θεός δεν είχε αφήσει για τον εαυτό Του αυτές τις 7.000, δεν θα υπήρχε ούτε ένας πιστός. Η ύπαρξη αυτού του «υπολοίπου» συνδέεται με τον Θεό και αποδίδεται σ’ αυτόν. Αν ο Θεός δεν τους είχε φωτίσει πνευματικά και αν δεν τους είχε αποκαλύψει τον εαυτό Του, θα παρέμεναν και αυτοί ειδωλολάτρες, όπως και οι υπόλοιποι. Αυτή η διαφώτισή τους και η διατήρησή τους δεν προέρχονταν από τους ίδιους, αλλά από κάποια ειδική επιρροή του Θεού. Αυτοί ήταν οι αποδέκτες κάποιας ιδιαίτερης χάρης εκ μέρους του Θεού και γι’ αυτό το λόγο ο Παύλος αναφέρει τη φράση «με εκλογή κατά χάρη». Αυτήν την αλήθεια ο Παύλος την αναγνωρίζει να είναι σε δράση και στη δική του εποχή, γι’ αυτό λέει, «έτσι, λοιπόν, και στον τωρινό καιρό». Στη φράση «με εκλογή κατά χάρη» εκφράζεται η αιτία της εκλογής και ιχνηλατείται η πηγή της. Η αιτία φαίνεται να είναι, όχι κάποια αξία, ή κάποια προβλεπόμενη πίστη εκ μέρους του ανθρώπου, αλλά η χάρη του Θεού. Οποιαδήποτε αξία ή οτιδήποτε προέρχεται από τον ίδιο τον άνθρωπο που να αξίζει κάποια ανταπόκριση εκ μέρους του Θεού, αποκλείονται ως βάση ή αιτία αυτής της εκλογής, διότι τότε αυτή η εκλογή δεν θα ήταν «κατά χάρη».

ΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΚΛΟΓΗΣ
«Επειδή, αδελφοί, βλέπετε την πρόσκλησή σας, ότι είστε κατά σάρκα, όχι πολλοί σοφοί, όχι πολλοί δυνατοί, όχι πολλοί ευγενείς. Αλλά ο Θεός διάλεξε τα μωρά του κόσμου... και τα ασθενή του κόσμου διάλεξε ο Θεός... και τα εξουθενημένα διάλεξε ο Θεός... Για να μη καυχηθεί καμιά σάρκα μπροστά του» (Α' Κορινθίους 1:26-29). Τρεις φορές στο κείμενο αυτό γίνεται αναφορά στην εκλογή του Θεού. Ορίζεται και ο αριθμός των εκλεγμένων - «όχι πολλοί σοφοί κατά σάρκα, όχι πολλοί δυνατοί, όχι πολλοί ευγενείς». Τα αντικείμενα της εκλογής Του είναι οι ασθενείς, οι μη σοφοί, οι περιφρονημένοι. Αλλά γιατί; Για να δείξει και να υψώσει τη χάρη Του. Οι τρόποι του Θεού, όπως και οι βουλές Του, είναι τελείως διαφορετικοί από τους δικούς μας. Το σαρκικό φρόνημα θα υπέθετε ότι η επιλογή θα γινόταν από τις τάξεις των ευκατάστατων και δυνατών, των αξιαγάπητων και καλλιεργημένων, ώστε ο Χριστιανισμός να κερδίσει την επιδοκιμασία και την επικρότηση του κόσμου με τη λαμπρότητά του και την εξωτερική του δόξα. Αλλά «εκείνο που είναι υψηλό μεταξύ των ανθρώπων, είναι βδέλυγμα μπροστά στον Θεό». Ο Θεός διαλέγει τα ασθενή του κόσμου. Ανάμεσα στους εκλεκτούς είναι βέβαια και πολλοί σοφοί και καλλιεργημένοι. Το ίδιο έκανε και στην Π. Διαθήκη. Το έθνος που ο Θεός ξεχώρισε να λάβει την αποκάλυψή του και το κανάλι μέσω του οποίου το υποσχημένο σπέρμα θα ερχόταν, δεν ήταν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι με όλη τους την επιστήμη, ούτε οι πολιτισμένοι Έλληνες. Εκείνοι στους οποίους ο ΓΧΒΧ έστρεψε την αγάπη του και τους θεώρησε σαν «την κόρη του οφθαλμού του» ήταν οι περιφρονημένοι Εβραίοι. Το ίδιο συνέβη και όταν ο Κύριος κατασκήνωσε ανάμεσα στους ανθρώπους. Εκείνους που προσέλαβε για να έχουν στενή κοινωνία μαζί Του και τους απέστειλε ως κήρυκες της βασιλείας, ήταν άνθρωποι κατά το πλείστον απλοί ψαράδες. Ο λόγος είναι για να μη καυχηθεί καμιά σάρκα μπροστά του. Δεν υπάρχει τίποτα στα αντικείμενα της εκλογής του, με βάση το οποίο να τους παραχωρείται η ειδική εύνοια του Θεού. Όλη η δόξα πρέπει να αποδίδεται στον περισσεύοντα πλούτο της χάρης του.

Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΚΛΟΓΗΣ
«Ευλογητός ο Θεός... που μας ευλόγησε... καθώς μας έκλεξε διαμέσου αυτού πριν από τη δημιουργία του κόσμου... αφού μας προόρισε σε υιοθεσία... σύμφωνα με την ευδοκία του θελήματος αυτού... σ’ αυτό, στον οποίον και πήραμε κληρονομιά, καθώς προοριστήκαμε σύμφωνα με την πρόθεση εκείνου, που ενεργεί τα πάντα κατά τη βουλή του θελήματός του» (Εφεσίους 1:3-5,11). Προφανώς, εδώ ο Παύλος καταδεικνύει το χρονικό σημείο (αν μπορούμε να μιλάμε για χρόνο στα θέματα αυτά), στο οποίο έλαβε χώρα η θεία εκλογή, κατά το οποίο ο Θεός προέβη στην επιλογή εκείνων που επρόκειτο να είναι οι υιοί του δια του Ιησού Χριστού. Δεν έλαβε χώρα μετά την πτώση του Αδάμ, με την οποία ο γενάρχης βύθισε όλο το ανθρώπινο γένος στην αμαρτία, την ενοχή και την αθλιότητα, αλλά πολύ πριν ο Αδάμ δει το φως, ακόμα πριν θεμελιωθεί ο ίδιος ο κόσμος. Εδώ επίσης μαθαίνουμε το σκοπό που ο Θεός είχε θέσει μπροστά Του σε σχέση με τους εκλεκτούς του - ήταν για να είναι «άγιοι και χωρίς ψεγάδι μπροστά του». Επίσης, μια άλλη πληροφορία είναι ότι στην υπόθεση αυτή ο Θεός δεν εξαρτήθηκε από τη γνώμη άλλων, αλλά ότι μας προόρισε «σύμφωνα με την ευδοκία του θελήματός του».

ΣΩΤΗΡΙΑ - Ο ΤΕΛΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΛΟΓΗΣ
«Εμείς, όμως, οφείλουμε πάντοτε να ευχαριστούμε τον Θεό για σας, αδελφοί αγαπημένοι από τον Κύριο, ότι ο Θεός σας έκλεξε εξαρχής προς σωτηρία διαμέσου του αγιασμού του Πνεύματος και της πίστης της αλήθειας» (Β' Θεσσαλονικείς 2:13). Υπάρχουν εδώ τρία πράγματα που αξίζει να τα προσέξουμε:
Πρώτον, εκφράζεται ρητά ότι οι εκλεκτοί εκλέγονται προς σωτηρία. Λίγες εκφράσεις είναι πιο σαφείς από αυτήν. Φαίνεται ότι η εκλογή δεν έχει σαν σκοπό της απλά να μας δώσει πλουσιοπάροχα κάποια εξωτερικά προνόμια ή να μας διορίσει σε κάποια υπηρεσία στην υπόθεση του ευαγγελίου. Είναι προς αυτήν καθ’ αυτήν τη σωτηρία που ο Θεός σε έκλεξε.
Δεύτερον, η εκλογή προς σωτηρία δεν παραμερίζει και δεν καθιστά περιττά τα κατάλληλα μέσα που είναι αναγκαία προς εκπλήρωση αυτής της σωτηρίας, και είναι ο «αγιασμός του Πνεύματος και η πίστη στην αλήθεια». Ο ίδιος ο Θεός που καθόρισε το τέλος, καθόρισε και τα μέσα. Ο ίδιος ο Θεός που προσδιόρισε το τέλος (δηλαδή τη σωτηρία) προσδιόρισε ότι ο σκοπός Του θα εκπληρωθεί μέσω του έργου του Πνεύματος και της πίστης της αλήθειας.
Τρίτον, το ότι ο Θεός μας έκλεξε προς σωτηρία είναι λόγος ένθερμης δοξολογίας. Αξίζει κι εδώ να προσέξουμε το πώς το εκφράζει ο Παύλος: «οφείλουμε πάντοτε να ευχαριστούμε τον Θεό για σας». Ο λόγος της δοξολογίας και ευχαριστίας είναι «ότι ο Θεός σας έκλεξε». Αντί να βιαζόμαστε να αμφισβητήσουμε το δόγμα της εκλογής, εμείς οι πιστοί θα κάναμε καλά να δοξάσουμε τον Θεό γι’ αυτό. Δεν πρέπει να φοβόμαστε την αλήθεια, αλλά να ευχαριστούμε τον Θεό γι’ αυτήν. Η αλήθεια δεν έχει σαν σκοπό να σε κλονίσει, αλλά να σε στηρίξει. Όταν ο πιστός ανακαλύπτει αυτήν την αλήθεια στο θείο λόγο, ανακαλύπτει ένα θεμέλιο για ευγνωμοσύνη και ευχαριστία, που παρόμοιό του δεν θα βρει σε κανένα άλλο δόγμα, με μόνη εξαίρεση το δόγμα του ίδιου του Λυτρωτή του.

Συνοψίζοντας τη διδασκαλία αυτών των εδαφίων, μαθαίνουμε ότι:
α) Ο Θεός έκλεξε προς σωτηρία συγκεκριμένους ανθρώπους και σαν συνέπεια του προορισμού Του, αυτοί «πιστεύουν στην αλήθεια».
β) Η εκλογή του Θεού προς σωτηρία δεν οφείλεται σε οποιοδήποτε έργο ή καλό μέσα τους, ούτε σε οτιδήποτε που να αξίζει ο Θεός να τους ανταμείψει, αλλά μόνο στη δική Του χάρη.
γ) Ο Θεός έχει σκόπιμα εκλέξει αυτούς που φαίνονται ότι είναι οι λιγότερο πιθανοί για να γίνουν τα αντικείμενα της ειδικής χάρης Του, ώστε να μη καυχηθεί καμιά σάρκα μπροστά Του.
δ) Ο Θεός διάλεξε το λαό Του «εν Χριστώ», προ καταβολής του κόσμου, όχι επειδή ήταν άγιοι, αλλά για να γίνουν άγιοι και άμωμοι μπροστά Του.
ε) Έχοντας εκλέξει μερικούς προς σωτηρία, επίσης προσδιόρισε τα μέσα δια των οποίων οι αιώνιες βουλές Του θα εκπληρώνονταν.
ς) Οι εκλεκτοί, πολύ πριν δημιουργηθούν, βρίσκονταν παρόντες στη σκέψη και την τρυφερή αγάπη του Θεού και ήταν αντικείμενα της ιδιαίτερης χάρης Του και της αιώνιας αγάπης Του.

Με ταπείνωση, ας δοξάσουμε τον Θεό γι’ αυτό που στην άπειρη αγάπη Του έκανε για μας, χωρίς το οποίο θα ήμασταν για πάντα χαμένοι.

του Λεωνίδα Κολλάρου