Φαντάζομαι το ξέρετε όλοι σας, το ξέρουν πολύ περισσότερο όσοι είναι πολύ ανακατεμένοι στη δημόσια ζωή, ότι η διαφθορά στον τόπο μας είχε φτάσει και ήδη βρίσκεται σ’ ένα πάρα πολύ ψηλό σημείο. Τόσο πολύ μάλιστα, που διερωτάται κανείς αν υπάρχει κάποιος τομέας, κάποια υπηρεσία, κάποια δραστηριότητα κοινωνική ή οτιδήποτε άλλο, που να μην είναι διεφθαρμένη. Ουσιαστικά, έχει κανείς την αίσθηση ότι σηκώνοντας το πέπλο που καλύπτει τα πάντα στην κοινωνία μας, αμέσως από κάτω θα συναντήσει τη διαφθορά. Διάβαζα στην εφημερίδα, σε μια έρευνα που έγινε πρόσφατα, ότι δύο στους δέκα επιχειρηματίες παραδέχτηκαν ότι έχουν δωροδοκήσει δημόσιους υπαλλήλους, για να μπορέσουν να προωθήσουν τις υποθέσεις τους. Νομίζω ότι αυτό είναι ψέμα. Όχι δύο στους δέκα, εγώ θα έλεγα εννέα στους δέκα. Διότι είναι γνωστό ότι δεν τελειώνει καμιά δουλειά σου στο «δημόσιο» αν δεν δωροδοκήσεις, αν δεν μπεις στο κύκλωμα της διαφθοράς.
Μου έκανε εντύπωση πριν λίγο καιρό κάποια συνεργάτης μου που ήρθε από το εξωτερικό και ήθελε να «βγάλει» δίπλωμα οδήγησης αυτοκινήτου. Ας σημειωθεί ότι ήξερε να οδηγεί. Της είπαν: «Αν δώσεις 200 ευρώ, τακτοποιείται το θέμα». Εκείνη είπε: «Δεν πρόκειται να δώσω». Την απέρριψαν 4 ή 5 φορές και στο τέλος την πέρασαν, γιατί βαρέθηκαν να την βλέπουν. Εκείνη όμως ήταν αποφασισμένη να φτάσει στις 10 ή ακόμα μέχρι τις 20 φορές, χωρίς να δωροδοκήσει. Αυτό το φαινόμενο, που κανονικά έπρεπε να είναι ο κανόνας, αποτελεί πολύ σπάνια εξαίρεση. Ολόκληρη η δημόσια ζωή στην Ελλάδα βρίσκεται σε κύκλωμα διαφθοράς και είναι καιρός αυτό να το πάρουμε απόφαση...
Και τέλος, κάτι άλλο που θέλω να αναφέρω. Ο πρώτος που διατύπωσε έναν ορισμό για τη δημοκρατία είναι ο Περικλής στον Επιτάφιό του και στον οποίον αναφέρεται ο Θουκυδίδης όταν μιλάει για το καθεστώς της αρχαίας Αθήνας: «Και το όνομα μεν δια το μη ες ολίγους αλλ’ ες πλείονας οικείν δημοκρατία κέκληται». Και μου κάνει εντύπωση πόσο ωραία το λέει ο Περικλής και τι ωραία το διέσωσε ο Θουκυδίδης. Το «οικείν» σημαίνει διαμένω, κατοικώ, κάτω από ένα καθεστώς που το καθορίζουν οι «πλείονες» και όχι οι ολίγοι. Αυτό το ιδανικό το οποίο σε τόσες χώρες έγινε απόπειρα να εγκαθιδρυθεί και σε ελάχιστες μόνο έχει ριζώσει πραγματικά, στη δική μας τη χώρα ασφαλώς δεν είναι άγνωστο, χωρίς όμως να έχει φτάσει ακόμα σε αρκετά υψηλό επίπεδο.
Ξέρετε, η χώρα μας είχε την κακοτυχία να μην επηρεαστεί ούτε από την Αναγέννηση ούτε από τον Διαφωτισμό. Παρόλο που τα κινήματα αυτά επέφεραν και ορισμένες αρνητικές εξελίξεις, όπως γίνεται πάντοτε άλλωστε, εν τούτοις αν δει κανείς την ευρωπαϊκή ιστορία τους τελευταίους 7-8 αιώνες θα δει ότι τα κινήματα αυτά προκάλεσαν μια πολύ μεγάλη ανατροπή. Κυρίως όμως το κίνημα του Λούθηρου, η Μεταρρύθμιση, ήταν που άλλαξε τελείως την πορεία της ανθρωπότητας. Σημάδεψε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και τον ανέπτυξε, έδωσε τελείως διαφορετική πορεία στον κόσμο και ό,τι ωραίο και καλό έχουμε σήμερα, ξεκίνησε από την ελληνική αρχαιότητα και διαμορφώνεται στις μοντέρνες εφαρμογές από τη θρησκευτική μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα, των μεγάλων Προτεσταντών Μεταρρυθμιστών. Λυπάμαι πάρα πολύ γιατί στον τόπο μας, αυτά τα πράγματα δεν διδάσκονται στα σχολεία... Αν όμως διαβάσετε μερικούς σοβαρούς συγγραφείς, και θέλω να επικαλεστώ τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο στην «Ιστορία του Ευρωπαϊκού πνεύματος», θα δείτε ότι εκεί αναφέρει κατά τρόπο απολύτως αντικειμενικό ότι το κίνημα του Λούθηρου, η θρησκευτική Μεταρρύθμιση, ήταν ό,τι πιο ωραίο, ότι πιο μεγάλο υπήρξε στην ιστορία της Ευρώπης. Ήταν ο ήλιος που φώτισε τα σκοτάδια. Και βέβαια, δυστυχώς, η χώρα μας που εκείνα τα χρόνια ήταν κάτω από Οθωμανικό ζυγό, έμεινε σχετικά έξω από την ακτινοβολία της.
Οικονομική κρίση
Η κρίση που αντιμετωπίζουμε είναι πρώτα από όλα ασφαλώς κρίση οικονομική. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Είπαμε ότι υπάρχει φοβερή διαφθορά. Εμείς οι Έλληνες έχουμε πάθει ένα είδος εθισμού. Φαινόμενα με τα οποία κάποιοι άλλοι θα αγανακτούσαν, εμείς τα βρίσκουμε αυτονόητα και φυσικά. Βρίσκουμε αυτονόητο, π.χ. όταν πάμε στον γιατρό και τον ρωτάμε τι θα κοστίσει η εγχείρηση, να μας ρωτήσει: «με απόδειξη ή χωρίς απόδειξη;». Αυτό το με «απόδειξη - χωρίς απόδειξη» είναι μια πράξη που σε άλλα μέρη διώκεται και μάλιστα σε πάρα πολύ σοβαρό βαθμό. Η φοροδιαφυγή είναι έγκλημα σε άλλες χώρες. Στον τόπο μας η φοροδιαφυγή έχει γίνει σπορ! Είναι γνωστό ότι τα χιλιάδες κότερα που υπάρχουν στις μαρίνες εδώ στην Ελλάδα, είναι σχεδόν όλα δηλωμένα ως αντικείμενα εμπορίου δήθεν, ενώ εκδίδονται ψεύτικες αποδείξεις και υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα απάτης. Οι πάντες απατούν τους πάντες και όλοι οι αρμόδιοι το ξέρουν και κάνουν ότι δεν το ξέρουν! Γι’ αυτό φτάσαμε εδώ που φτάσαμε. Επομένως, το πρώτο είναι η οικονομική κρίση και δυστυχώς θα δείτε ότι έστω και σε ελάχιστο βαθμό, σχεδόν όλοι μας μετέχουμε σ’ αυτήν. Δεν ξέρω πόσοι από μας δεν πληρώνουμε κάποτε χωρίς να πάρουμε απόδειξη. Δεν ξέρω πόσοι από μας απασχολούμε κάποιον για να μας κάνει κάποιες δουλειές και τον πληρώνουμε χωρίς να φροντίζουμε για την ασφάλισή του. Όλα αυτά, σ’ έναν πολιτισμένο τόπο είναι προκαθορισμένα κι αυτό όχι γιατί οι άνθρωποι είναι πιο ηθικοί, αλλά γιατί εκεί λειτουργούν θεσμοί.
Θεσμική κρίση
Κι εδώ είναι το δεύτερο σκαλοπάτι της δικής μας κρίσης. Η θεσμική κρίση. Σε άλλους δηλαδή τόπους υπάρχουν θεσμοί οι οποίοι είναι καθορισμένοι, αποδεκτοί από όλους. Δημοκρατία σημαίνει πέρα από όλα τα άλλα ότι, υποχρεώνω τον εαυτό μου να υπακούσει σε ορισμένους κανόνες και θεσμούς, όχι γιατί έρχεται κάποιος και μου το επιβάλλει, αλλά γιατί έτσι πρέπει. Βέβαια οι θεσμοί κατοχυρώνονται και από διατάξεις οι οποίες είναι καμιά φορά πολύ αυστηρές. Συζητούσα με τον αδελφό μου, που ασκεί ιατρική στον Καναδά. Εκεί έχουν ένα σοσιαλιστικού τύπου σύστημα ιατρικής, που περιέργως, σε κάποιο βαθμό, ικανοποιεί σχετικά και τους αρρώστους και τους γιατρούς και το κράτος. Και όταν είδα πώς το εφαρμόζουν αυτό, ρώτησα πώς είναι δυνατόν να τηρούνται όλα αυτά, επειδή όπως είδα το σύστημα σηκώνει πολλές λαθροχειρίες στην εφαρμογή του. Απλούστατα, μου είπε, όλες οι δηλώσεις των γιατρών μπαίνουν σ’ έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, όπου αμέσως ξεχωρίζουν εκείνες που ξεφεύγουν από τον μέσο όρο. «Ξεφεύγω από τον μέσο όρο» σημαίνει έκανα απάτη. Αυτός που ξεφεύγει από τον μέσο όρο καλείται από τον Ιατρικό Σύλλογο να λογοδοτήσει και αν η απάντηση που δίνει δεν είναι ικανοποιητική, πληρώνει ένα πρόστιμο 300.000 δολαρίων και βέβαια δεν το ξανακάνει. Ή ακόμα δεν επιχειρεί να το κάνει ξέροντας που θα πάει. Όταν όμως εδώ έχουμε τη δυνατότητα επικαλούμενοι τον βουλευτή ή τον αντιδήμαρχο ή τον περιφερειάρχη ή δεν ξέρω ποιον άλλον, να εξασφαλίσουμε στο άτομό μας μια ασυλία, καταλαβαίνετε ότι τα πράγματα αλλάζουν δυστυχώς.
Νομική κρίση
Άλλη όψη της κρίσης είναι η νομική. Είμαστε ένας από τους λίγους λαούς στον κόσμο που δεν έχουμε έννοια στο μυαλό μας για τη λέξη «νόμος». Φοβάμαι ότι αν ζητήσουμε από κάποιον να δώσει έναν ορισμό θα βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση, γιατί ο καθένας έχει άλλο πράγμα στο μυαλό του. Στους πολιτισμένους λαούς «νόμος» σημαίνει μια διάταξη στην οποία ΟΛΟΙ υπακούνε. Ξέρετε τις γνωστές ιστορίες που ο τροχονόμος κόβει κλήση ακόμα και στον βασιλικό σύζυγο της Αγγλίας, τον πρίγκιπα Φίλιππο, επειδή έτρεχε λίγα χιλιόμετρα παραπάνω από το επιτρεπόμενο όριο ταχύτητας. Και το πληρώνει ο άνθρωπος. Στην Ελλάδα τρέχουμε αμέσως, σβήνουμε την κλήση, απειλούμε και τον τροχονόμο ότι αν μας ενοχλήσει ξανά θα βρεθεί στο Διδυμότειχο και ούτω καθ’ εξής. Δεν έχουμε στο μυαλό μας την έννοια «νόμος». Ξέρετε τι σκέπτομαι καμιά φορά; Νομίζω ότι αν η χώρα μας βελτιωθεί μετά την κρίση και αρχίσουμε να γινόμαστε ξανά πολιτισμένη χώρα, θα το καταλάβουμε από δύο πράγματα. Θα δούμε ότι οι νεοέλληνες θα ξέρουν που να παρκάρουν και που να καπνίζουν. Ξέρετε ότι οι Τούρκοι, τους οποίους θεωρούσαμε πολύ πιο απολίτιστους από μας, έχουν νόμους στους οποίους υπακούνε. Κανένας πλέον δεν καπνίζει μέσα σε εστιατόρια, σε κλειστούς χώρους, στα πανεπιστήμια, μέσα στα γραφεία. Και είναι Τούρκοι. Αλλά μάθανε τι είναι νόμος. Εμείς δεν το μάθαμε. Σε μας ο καθένας κάνει ό,τι του καπνίσει και τα αποτελέσματα είναι αυτά τα οποία ζούμε συνεχώς.
Γιατί έχουμε διπλό παρκάρισμα στους δρόμους; Γιατί τα αυτοκίνητα ανεβαίνουν πάνω στα πεζοδρόμια; Πολλοί από σας έχετε πάει στη Γερμανία. Είδατε πουθενά κανένα αυτοκίνητο να είναι παρκαρισμένο έξω από τις γραμμές του πάρκινγκ; Κι ας έχει όσο χώρο θέλει γύρω. Διότι αν βρεθεί κανείς και το κάνει αυτό, σε 3 λεπτά θα γίνουν 5 τηλεφωνήματα στην Τροχαία και θα έρθει η Τροχαία. Εδώ όμως στην Ελλάδα υπάρχει ένα έγκλημα μόνο: το να καταδίδεις. Το να καταδώσεις κάποιον είναι το χειρότερο που μπορεί να γίνει. Μπορεί να κλέβεις, να κάνεις ό,τι θέλεις - δεν είναι κακό. Κακό είναι να καταδίδεις. Με αυτήν τη νοοτροπία φτάσαμε στο χάλι που φτάσαμε.
Πολιτιστική κρίση
Επίσης νομίζω ότι μια τέταρτη φάση της κρίσης μας είναι αυτό που θα αποκαλούσα κρίση πολιτιστική. Έχουμε χάσει τις έννοιες. Απόδειξη αυτού είναι τα Πανεπιστήμιά μας. Με κάλεσαν να κάνω ένα μάθημα στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας σ’ ένα τμήμα μεταπτυχιακών σπουδών, στον Τομέα της Διοίκησης των Μονάδων Παροχής Υπηρεσιών Υγείας. Μπαίνεις μέσα στο Πανεπιστήμιο και σφίγγεται η ψυχή σου. Φωνές, φασαρίες, αφίσες, βρισιές, καπνοί, τσιγάρα... τραγική κατάσταση. Και θυμήθηκα που είχα βρεθεί κάποτε στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ στην Αγγλία, δυστυχώς μόνον ως επισκέπτης, και περπατούσα μέσα στο campus μόνο για να «γευθώ» την ατμόσφαιρα. Όλα αυτά θεωρούνται κατακτήσεις. Σας λέω μόνο ένα πράγμα που το ξέρετε όλοι σας, το περίφημο πανεπιστημιακό άσυλο. Αυτό το άσυλο, για το οποίο έγινε τόση φασαρία, είχε πέσει η δικτατορία και είχε μια λογική εκείνη την εποχή. Να γίνεται ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Πάρα πολύ σωστά. Έχει όμως καταντήσει τώρα οι ιδέες στην Ελλάδα να διακινούνται ελεύθερα παντού εκτός από το άσυλο. Επειδή αν πήγαινες σ’ αυτό το περίφημο πανεπιστημιακό άσυλο και έλεγες κάτι που δεν αρέσει σε κάποιους, ήταν ζήτημα αν θα έβγαινες ακέραιος ή ζωντανός. Και δε βρισκόταν ένας άνθρωπος μυαλωμένος, δεν τολμούσε κανένας να διαμαρτυρηθεί. Οι πολιτικοί μας δεν έχουν το θάρρος της γνώμης τους. Δεν είναι δυνατόν από 300 ανθρώπους, κανένας να μη βλέπει τι γίνεται και να μη μπορεί να σηκωθεί επάνω και να πει τη γνώμη του. Δεν τολμούσε κανένας. Και είναι και αυτό ένα από τα στοιχεία του ξεπεσμού μας.
Κοινωνική κρίση
Μια άλλη όψη της κρίσης μας είναι η κοινωνική κρίση. Δηλαδή, οι πολιτικοί τους οποίους έχουμε, οι συνδικαλιστές τους οποίους ο Γιάννης Μαρίνος ονομάζει «στρατό κατοχής»... Δεν είμαι εναντίον του συνδικαλισμού. Οι συνδικαλιστές είναι οι άνθρωποι οι οποίοι θα προάγουν τα συμφέροντα του κλάδου τους. Να πετύχουν καλύτερους μισθούς, πιο άνετη δουλειά, ως εδώ θαυμάσια. Εκείνο που δεν καταλαβαίνω όμως είναι το εξής: Θυμάμαι την εποχή που ιδρύθηκε το περίφημο ΕΚΑΒ (τα ασθενοφόρα). Σε όλο τον κόσμο δημιουργούνται αντίστοιχα ΕΚΑΒ για να μεταφέρουν ασθενείς. Εδώ δημιουργήθηκε το ΕΚΑΒ, διορίστηκαν ευνοούμενοι κομμάτων, που τώρα αποφασίζουν ποιον θα μεταφέρουν και ποιον όχι. Δεν μεταφέρουν π.χ. αρρώστους σε ιδιωτικές Κλινικές, αλλά μόνο σε δημόσια Νοσοκομεία. Αλλά δεν γίνεται έτσι. Όλα αυτά είναι στοιχεία ξεπεσμού.
Ηθική κρίση
Και η τελευταία όψη της κρίσης μας είναι η ηθική κρίση. Εδώ στην Ελλάδα υπάρχουν μερικοί μύθοι. Ένας μύθος είναι ότι ο Ελληνικός λαός είναι «θρησκευόμενος λαός». Τι θα πει «θρησκευόμενος λαός»; Θρησκευόμενος λαός θα πει ότι κάθε Μ. Παρασκευή πάνε στον Επιτάφιο; Θρησκευόμενος λαός θα πει ότι κάποτε πάνε κι ανάβουν ένα κεράκι; Αυτό είναι θρησκευόμενος λαός; Και όχι μόνο θρησκευόμενος λαός, είναι και «χριστιανικός λαός». Τι θα πει «χριστιανικός λαός»; Βλέπετε δυστυχώς δεν τολμάει κανείς να μιλήσει.
Ξέρετε τι μου κάνει εντύπωση; Κανένας βουλευτής δεν τόλμησε ποτέ να θέσει το περίφημο θέμα του χωρισμού της Εκκλησίας από το κράτος. Γιατί δεν τολμούνε, ενώ το συζητούν κατ’ ιδίαν;... Γιατί πρέπει η Εκκλησία να αποτελεί κέντρο εξουσίας; Θυμάστε τη φράση του Χριστού: «Η δική μου βασιλεία δεν είναι από τούτο το κόσμο...». Πώς είναι δυνατόν όσοι ισχυρίζονται ότι είναι ακόλουθοι του Ιησού Χριστού, να επιδιώκουν κοσμική εξουσία; Είναι δικαίωμα όποιου θέλει να το επιδιώξει, όχι όμως πίσω από την Εκκλησία, αλλά ως άτομο. Επομένως βλέπετε έχουν συγκεντρωθεί όλοι αυτοί οι παράγοντες και έτσι φτάσαμε στο χάλι που φτάσαμε. Γιατί αυτή τη στιγμή είμαστε σε κατάσταση τραγική ως χώρα. Δεν ξέρω πόσοι το καταλαβαίνουν... Και ξέρετε και κάτι άλλο; Όλοι δηλώνουν ότι θα αλλάξουν, ότι θα κάνουν αυτό ή το άλλο, αλλά ο καθένας από μέσα του λέει: «Άσε τα κορόιδα, αυτοί θα αλλάξουν. Εγώ θα εξακολουθήσω τον ίδιο δρόμο».
Ξέρετε πότε θα σωθεί η Ελλάδα; Αν σοβαρευτούμε και αποφασίσουμε ότι είναι καιρός τα πράγματα να αλλάξουν πραγματικά. Κι εδώ νομίζω ότι έχει να παίξει έναν τεράστιο ρόλο η Εκκλησία και μιλάω για εκείνους που πραγματικά θρησκεύονται, πραγματικά εκκλησιάζονται και είναι άνθρωποι πιστοί. Βέβαια, ένα μεγάλο μέρος ευθύνης πέφτει στην Ορθόδοξη Εκκλησία, επειδή είναι πλειοψηφία. Και μέσα στην Ορθόδοξη εκκλησία, ξέρω πάρα πολύ καλά, ότι υπάρχουν μερικές θαυμάσιες μονάδες. Άνθρωποι κυριολεκτικά άγιοι. Θυμάμαι, μου είχε κάνει εντύπωση πριν μερικά χρόνια, όταν είχε δώσει μια τηλεοπτική συνέντευξη ο αρχιεπίσκοπος Αλβανίας ο Αναστάσιος. Τον είχαν παρακολουθήσει πάρα πολλοί και μου έκανε εντύπωση ότι την άλλη μέρα συνάδελφοί μου, δηλωμένοι άθεοι, έρχονταν στο γραφείο μου και μου λέγανε: «Αυτός μάλιστα!». Επομένως βλέπετε ότι ένας άνθρωπος που είναι πραγματικά πιστός και είναι αποφασισμένος να τα βάλει με τους πάντες προκειμένου να αποκαταστήσει πράγματα στραβά, μπορεί να έχει αποτελέσματα. Κι υπάρχουν και άλλοι τέτοιοι εδώ στην Ελλάδα. Έχω γνωρίσει μερικούς, για τους οποίους πραγματικά χαίρομαι ιδιαίτερα. Το ζήτημα βέβαια είναι αν κάποιος από όλους αυτούς θα τολμήσει κάποτε (κι αυτό δεν το ξέρω) να κάνει αυτό που έκανε ο Λούθηρος.
Ο Λούθηρος ήταν ένας Καθολικός καλόγερος και μάλιστα ούτε καν υψηλού βαθμού. Διαπιστώνοντας όμως ότι άλλα λέει η Βίβλος και άλλα εφαρμόζονται στην πράξη, τόλμησε να το πει. Πάρα πολύ απλά. Βέβαια, ξεσηκώθηκαν να τον φάνε, κυριολεκτικά κινδύνευσε επανειλημμένα τη ζωή του, αλλά αυτός ήταν αποφασισμένος να μη το βάλει κάτω. Αν βρεθεί ένας τέτοιος άνθρωπος μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία και προκληθεί αναμόρφωση της Εκκλησίας, η Ελλάδα θα αλλάξει... επειδή η Ορθόδοξη Εκκλησία μπορεί να επηρεάσει εντονότατα τους Έλληνες. Είναι κρίμα να αδρανεί εκεί που μπορεί να δράσει και να έχει αποτελέσματα. Αρκεί αυτοί που θα κινηθούν να είναι άνθρωποι ηθικοί, καθαροί, σωστοί.
Ξέρετε τι γίνεται στον τόπο μας; Οτιδήποτε είναι θεσμός ή νόμος, διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο που να στέκεται και έτσι και αλλιώς... Ξέρετε τι μου κάνει εντύπωση; Αν διαβάσετε ελληνικούς νόμους θα δείτε το εξής: Λέει ο νόμος: «Απαγορεύεται αυτό...». Κανονικά, περιμένεις μετά από αυτό να βάλει τελεία. Δεν βάζει τελεία, αλλά κόμμα: «Εκτός εάν...». Τι το θέλει το «εκτός εάν»; Διότι από τη στιγμή που βάζει «εκτός εάν», όλα μπορούν να πάνε στο «εκτός εάν», ανάλογα με το ποιος δίνει την ερμηνεία. Δεν τους αρέσει να είναι τα πράγματα καθαρά... Βλέπετε, επομένως, ότι χρειαζόμαστε στην πραγματικότητα μια αναμόρφωση ηθική.
Είναι και κάτι άλλο που βλέπω εγώ στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία απευθύνεται στις μάζες, ενώ ο Χριστός απευθύνθηκε στα άτομα. Θυμάστε τι είπε ο Χριστός: «Αν τις θέλει να έλθει οπίσω μου... Ο μένων εν εμοί... Ακολούθει μοι...». Πάντα ο Χριστός μιλάει στο άτομο, δεν μιλάει στις μάζες. Διάβαζα ένα κείμενο ενός ορθόδοξου διανοητή, του Στέλιου Ράμφου, που μιλάει για την ευχαριστιακή κοινότητα, μέσα στην οποία το άτομο χάνεται. Επομένως, η πνευματική τοποθέτηση, η ατομική, είναι μια λεπτομέρεια παραμελημένη ή ανύπαρκτη και μέσα στην ευχαριστιακή κοινότητα μαθαίνω ότι πρέπει να έχω έναν προστάτη. Ο προστάτης αυτός είναι ένας άγιος και όταν βγω στην κοινωνία είναι ένας βουλευτής. Με τον τρόπο αυτόν όμως χάνεται η ατομική ευθύνη και η ατομική θέση. Γι’ αυτό ακούτε πάρα πολύ συχνά στον τόπο μας την έκφραση: «ε, όπως όλοι κι εγώ». Κανένας δεν συναισθάνεται την ανάγκη να δει ο ίδιος πώς στέκεται. «Αφού και οι άλλοι... χώνομαι κι εγώ μέσα στη μάζα... μια μονάδα ασήμαντη...». Δεν είναι όμως έτσι... Δεν μπορεί να μετανοήσει ένα έθνος ούτε μια πόλη, θα μετανοήσουν κάποιοι, ορισμένοι άνθρωποι με το όνομά τους. Αυτό που χρειαζόμαστε στον τόπο μας αυτή τη στιγμή είναι μια αναμόρφωση σ’ αυτές τις ιδέες. Γι’ αυτό λέω ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία μπορεί να παίξει ένα σημαντικότατο ρόλο στην ανόρθωση της Ελλάδας, διερωτώμαι όμως αν θα τον παίξει αυτόν το ρόλο. Στα σύνολα, στις ομάδες δεν μπορεί παρά να υπάρχει και διαφθορά. Δείτε τι έγινε στο Βατοπέδι. Μου έκανε εντύπωση που έβλεπα στην εφημερίδα, ο περίφημος Εφραΐμ, που κοντεύει να γίνει ήρωας μυθιστορημάτων, μόλις κλήθηκε σε απολογία από τον εισαγγελέα και υπήρξε διαφωνία ανακριτού και εισαγγελέα για την προφυλάκισή του, πήρε αμέσως τη ζώνη της Παναγίας από το Άγιο Όρος και περιόδευσε σε όλη τη Ρωσία, εκθέτοντας τη ζώνη σε προσκύνημα, εξασφαλίζοντας μάλιστα και το σχετικό τίμημα. Την προσκύνησε μάλιστα και ο Πούτιν! Μια πολιτική κίνηση, πάρα πολύ ευφυής, που δεν είχε όμως δυστυχώς καμιά σχέση με το πνεύμα του Χριστού.
Εμείς οι συνειδητοί Χριστιανοί δεν έχουμε ευθύνη; Τεράστια. Και ξέρετε γιατί έχουμε ευθύνη εμείς οι πιστοί; Επειδή μας έχει πιάσει μια εσωστρέφεια, ενώ είναι καιρός να την εγκαταλείψουμε και να στραφούμε προς τα έξω. Επειδή προς τα έξω υπάρχουν οι μεγάλες ανάγκες και προς τα έξω μπορεί να παίξει ρόλο ένας άνθρωπος πραγματικά πνευματικός. Βλέπετε ο Χριστός κήρυττε προς τους ανθρώπους, οι απόστολοι σηκώθηκαν να πάνε προς τους ανθρώπους. Αν διαβάσετε προσεκτικά την Κ. Διαθήκη θα σας κάνει εντύπωση ένα πράγμα. Ο Χριστός είναι έτοιμος να φύγει. Καλεί τους μαθητές του, έρχονται οι έντεκα και ο Χριστός τους λέει: «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη...». Και λες «στάσου βρε παιδί μου. Από τη μια έντεκα άνδρες και από την άλλη όλα τα έθνη». Το λέει και ο Λουκάς στις Πράξεις: Ο Χριστός λέει στους μαθητές του: «Θα πάρετε δύναμη όταν έρθει επάνω σας το Άγιο Πνεύμα, και θα είστε μάρτυρες σε μένα και στην Ιερουσαλήμ και σε ολόκληρη την Ιουδαία και στη Σαμάρεια και μέχρι τα πέρατα της γης...» και αναρωτιέσαι: «Στάσου βρε παιδί μου... Που; Έντεκα άνθρωποι;» Και όμως!
Επομένως βλέπετε ότι μπορεί οι αριθμοί να φαίνονται περίεργοι, στην πρακτική εφαρμογή, εντούτοις δεν είναι έτσι ακριβώς. Γι’ αυτό λέω ότι εμείς οι συνειδητοί Χριστιανοί έχουμε πολλή σημαντική ευθύνη γι’ αυτά που έγιναν γύρω μας και γι’ αυτά που γίνονται και γι’ αυτά που θα γίνουν. Έχουμε ευθύνη και για τη διαφθορά και γιατί δεν υψώσαμε τη φωνή μας πολλές φορές και γιατί τα δεχτήκαμε όλα αυτά που συμβαίνουν ως κάτι το φυσικό και γιατί δεν φροντίσαμε να είμαστε η διαφορετική πορεία.
Θα ήθελα να πω και μερικά πράγματα ακόμα. Γιατί οι δημοσιογράφοι μας τα βάλανε με τους Γερμανούς; Μάλιστα θα διαβάσατε ότι έγινε μνεία επανειλημμένα του Μαξ Βέμπερ που είναι κοινωνιολόγος, πολιτικός, οικονομολόγος και έγραψε ένα βιβλίο στις αρχές του 20ου αιώνα που μιλούσε για την «προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού», με αποτέλεσμα σε πολλά μυαλά ο καπιταλισμός να συνδεθεί με την προτεσταντική ηθική. Ποια είναι η προτεσταντική ηθική για την οποία μίλησε ο Βέμπερ; Η ηθική της εργασίας. Η εργασία δεν είναι καταναγκασμός, είναι μέσα στη δημιουργία του Θεού. Ο Θεός έβαλε τον Αδάμ να εργάζεται στον κήπο της Εδέμ πριν από την πτώση στην αμαρτία. Επομένως στην οποιαδήποτε εργασία κάνει ο καθένας μας, πρέπει να υπάρχουν κανόνες ηθικής, μιας ηθικής που δεν συμβιβάζεται, δεν υποχωρεί, δεν έχει «παραθυράκια». Η κατηγορία κατά της Μέρκελ ποια είναι; Ότι έχει προτεσταντική ηθική, Καλβινιστική ηθική. Και σε μας τους Έλληνες δεν μας αρέσουν κάτι τέτοια. Γιατί δεν μας αρέσουν;
Υπάρχει μια ιστορία για τη Μέρκελ, που δεν την λένε συχνά στην Ελλάδα. Η Μέρκελ είναι κόρη ενός Λουθηρανού πάστορα, αυτό είναι γνωστό. Και είναι επίσης γνωστό ότι μεγάλωσε στην Α. Γερμανία, την κομμουνιστική. Εκείνο που δεν είναι γνωστό όμως, γιατί δεν το λένε, είναι ότι όταν χωρίστηκε η Γερμανία, η οικογένεια της Μέρκελ ήταν στη Δ. Γερμανία. Και ο πατέρας της, ως Λουθηρανός πάστορας, θεώρησε ιεραποστολικό του καθήκον να πάρει την οικογένειά του και να πάει στην Α. Γερμανία, όπου υπήρχαν οι μεγάλες πνευματικές ανάγκες και να υποβάλει τα παιδιά του και την οικογένειά του σε μια ταλαιπωρία δεκαετιών, γιατί αυτό ένιωσε ότι ήταν η αποστολή του ως ανθρώπου που έπρεπε να κηρύξει τον Χριστό. Και η Μέρκελ μεγάλωσε εκεί. Δεν ξέρω αν έχει πνευματικά ενδιαφέροντα, αυτό δεν φαίνεται από πουθενά, εκείνο όμως που έχει σημασία είναι ότι έχει κάποιες αρχές που εμάς τους Έλληνες δεν μας αρέσουν. Μας έχει μάθει η κοινωνία μας ότι οι διατάξεις πρέπει να μπορούν να είναι «ευλύγιστες», να τροποποιούνται, να προσαρμόζονται, να αλλάζουν. Γι’ αυτό γίνεται όλη αυτή η κατηγορία. Γι’ αυτό μιλάνε και για τον Μαξ Βέμπερ υποτιμητικά και τον συνδυάζουν με τον καπιταλισμό παίρνοντας από αυτόν μόνο τα στραβά του.
Σύστημα οικονομικό ή πολιτικό που να είναι τέλειο δεν υπάρχει. Άλλωστε στις μέρες μας έπεσε ο κομμουνισμός, ξέπεσε ο καπιταλισμός, δεν τα κατάφερε ο σοσιαλισμός, δεν μας έμεινε κανένας -ισμός! Και στη πραγματικότητα, σήμερα οι φιλόσοφοι κι οι οικονομολόγοι προσπαθούν να σκεφτούν μήπως βρεθεί κάποιο άλλο σύστημα με το οποίο θα μπορέσει η κοινωνία να σταθεί και να προχωρήσει. Το πρόβλημα είναι, και αυτό ίσως δεν το καταλαβαίνουν πολλοί, δεν φταίνε τα συστήματα. Όποιο σύστημα και να βάλετε, οι άνθρωποι που θα το εφαρμόσουν είναι εκείνοι που θα το χαλάσουν. Μου έκανε εντύπωση ότι στα χρόνια του Σημίτη χτίστηκαν 10-12 Νοσοκομεία στην Ελλάδα, το ένα τελειότερο από τα άλλα. Εξοπλισμός άριστος. Γιατί κατάντησαν στα χάλια που είναι γνωστά σήμερα; Επειδή μπήκαν μέσα άνθρωποι που δεν ήταν κατάλληλοι, που δεν ήξεραν πώς να φερθούν και τα κάνανε θάλασσα. Δεν φταίνε, λοιπόν, τα συστήματα, φταίνε οι άνθρωποι. Και τους ανθρώπους τους αλλάζει μόνον ο Χριστός.
Εδώ λοιπόν είναι η ευθύνη όλων μας. Να προσπαθήσουμε να αναλάβουμε το μέρος της ευθύνης που μας αναλογεί. Αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα είναι πρώτα απ’ όλα να εκπολιτιστεί. Αυτοί οι μύθοι περί ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, περί της χώρας που έδωσε τα φώτα στον κόσμο, είναι καιρός να σταματήσουν. Δώσαμε τα φώτα στην αρχαιότητα σε όλο τον κόσμο και δεν μας έμειναν εμάς φώτα καθόλου και είμαστε στο σκοτάδι. Και είναι καιρός να το καταλάβουμε.
Δεύτερον, θα πρέπει να υπάρξουν θεσμοί και νόμοι. Η χώρα μας πρέπει να εκδημοκρατιστεί. Δημοκρατία δεν είναι να βγαίνει ο καθένας και να κάνει ό,τι θέλει. Δημοκρατία θα πει κανόνες, θεσμοί στους οποίους οι πάντες υπακούν, ώστε να μπορεί η κοινωνία να υπάρχει σαν κοινωνία ανθρώπων και όχι σαν ζούγκλα.
Τέλος πρέπει η χώρα μας να ευαγγελιστεί. Πρέπει να απλωθεί το μήνυμα του Χριστού, όσο το δυνατόν πιο πέρα.
Καμιά φορά μού θέτουν το ερώτημα: «Άραγε, έχει μέλλον η Ελλάδα;».
Αν διαβάσετε την Π. Διαθήκη, όταν ο Θεός αποφάσισε να καταστρέψει τα Σόδομα και τα Γόμορρα που ήταν μια περιοχή όπου φαίνεται ότι η διαφθορά συναγωνιζόταν τη δική μας, πηγαίνει ο Αβραάμ και συζητάει με τον απεσταλμένο του Θεού και κάνει ένα είδος παζαρέματος. Του λέει, «αν βρεις 50 δικαίους θα σταματήσεις την οργή σου;» Του λέει ο Θεός, «αν βρω 50 δεν θα τα καταστρέψω». «Σαράντα;», «δεν θα τα καταστρέψω». «Και 30 και 20 και 10;» και εδώ σταμάτησε. Και είπε ο Θεός «και 10 να είναι, δεν θα τα καταστρέψω». Δεν ήταν όμως ούτε δέκα! Επομένως ξέρετε τι μου κάνει εντύπωση; Την τύχη εκείνης της περιοχής δεν την ρύθμισε τόσο η παρουσία χιλιάδων ασεβών, όσο η απουσία 10 δικαίων! Σκέπτομαι ότι η Ελλάδα 10 δικαίους πρέπει να τους έχει. Επομένως, μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι για την Ελλάδα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι την Ελλάδα την αγαπάμε, είναι η χώρα μας, ο τόπος μας, είμαστε δεμένοι με αυτήν. Είναι μέσα στο κύτταρό μας, στο DNA μας. Έχουμε υποχρέωση να δούμε, ως άτομα και ως Εκκλησία, πόσο μπορούμε να βοηθήσουμε ώστε η Ελλάδα να αλλάξει. Να μπορέσει να σταθεί στην Ευρώπη, να σταθεί στο κόσμο. Να είναι μια χώρα για την οποία αύριο, μεθαύριο να γίνουμε και πάλι περήφανοι.
Μου έκανε εντύπωση πριν λίγο καιρό κάποια συνεργάτης μου που ήρθε από το εξωτερικό και ήθελε να «βγάλει» δίπλωμα οδήγησης αυτοκινήτου. Ας σημειωθεί ότι ήξερε να οδηγεί. Της είπαν: «Αν δώσεις 200 ευρώ, τακτοποιείται το θέμα». Εκείνη είπε: «Δεν πρόκειται να δώσω». Την απέρριψαν 4 ή 5 φορές και στο τέλος την πέρασαν, γιατί βαρέθηκαν να την βλέπουν. Εκείνη όμως ήταν αποφασισμένη να φτάσει στις 10 ή ακόμα μέχρι τις 20 φορές, χωρίς να δωροδοκήσει. Αυτό το φαινόμενο, που κανονικά έπρεπε να είναι ο κανόνας, αποτελεί πολύ σπάνια εξαίρεση. Ολόκληρη η δημόσια ζωή στην Ελλάδα βρίσκεται σε κύκλωμα διαφθοράς και είναι καιρός αυτό να το πάρουμε απόφαση...
Και τέλος, κάτι άλλο που θέλω να αναφέρω. Ο πρώτος που διατύπωσε έναν ορισμό για τη δημοκρατία είναι ο Περικλής στον Επιτάφιό του και στον οποίον αναφέρεται ο Θουκυδίδης όταν μιλάει για το καθεστώς της αρχαίας Αθήνας: «Και το όνομα μεν δια το μη ες ολίγους αλλ’ ες πλείονας οικείν δημοκρατία κέκληται». Και μου κάνει εντύπωση πόσο ωραία το λέει ο Περικλής και τι ωραία το διέσωσε ο Θουκυδίδης. Το «οικείν» σημαίνει διαμένω, κατοικώ, κάτω από ένα καθεστώς που το καθορίζουν οι «πλείονες» και όχι οι ολίγοι. Αυτό το ιδανικό το οποίο σε τόσες χώρες έγινε απόπειρα να εγκαθιδρυθεί και σε ελάχιστες μόνο έχει ριζώσει πραγματικά, στη δική μας τη χώρα ασφαλώς δεν είναι άγνωστο, χωρίς όμως να έχει φτάσει ακόμα σε αρκετά υψηλό επίπεδο.
Ξέρετε, η χώρα μας είχε την κακοτυχία να μην επηρεαστεί ούτε από την Αναγέννηση ούτε από τον Διαφωτισμό. Παρόλο που τα κινήματα αυτά επέφεραν και ορισμένες αρνητικές εξελίξεις, όπως γίνεται πάντοτε άλλωστε, εν τούτοις αν δει κανείς την ευρωπαϊκή ιστορία τους τελευταίους 7-8 αιώνες θα δει ότι τα κινήματα αυτά προκάλεσαν μια πολύ μεγάλη ανατροπή. Κυρίως όμως το κίνημα του Λούθηρου, η Μεταρρύθμιση, ήταν που άλλαξε τελείως την πορεία της ανθρωπότητας. Σημάδεψε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και τον ανέπτυξε, έδωσε τελείως διαφορετική πορεία στον κόσμο και ό,τι ωραίο και καλό έχουμε σήμερα, ξεκίνησε από την ελληνική αρχαιότητα και διαμορφώνεται στις μοντέρνες εφαρμογές από τη θρησκευτική μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα, των μεγάλων Προτεσταντών Μεταρρυθμιστών. Λυπάμαι πάρα πολύ γιατί στον τόπο μας, αυτά τα πράγματα δεν διδάσκονται στα σχολεία... Αν όμως διαβάσετε μερικούς σοβαρούς συγγραφείς, και θέλω να επικαλεστώ τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο στην «Ιστορία του Ευρωπαϊκού πνεύματος», θα δείτε ότι εκεί αναφέρει κατά τρόπο απολύτως αντικειμενικό ότι το κίνημα του Λούθηρου, η θρησκευτική Μεταρρύθμιση, ήταν ό,τι πιο ωραίο, ότι πιο μεγάλο υπήρξε στην ιστορία της Ευρώπης. Ήταν ο ήλιος που φώτισε τα σκοτάδια. Και βέβαια, δυστυχώς, η χώρα μας που εκείνα τα χρόνια ήταν κάτω από Οθωμανικό ζυγό, έμεινε σχετικά έξω από την ακτινοβολία της.
Οικονομική κρίση
Η κρίση που αντιμετωπίζουμε είναι πρώτα από όλα ασφαλώς κρίση οικονομική. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Είπαμε ότι υπάρχει φοβερή διαφθορά. Εμείς οι Έλληνες έχουμε πάθει ένα είδος εθισμού. Φαινόμενα με τα οποία κάποιοι άλλοι θα αγανακτούσαν, εμείς τα βρίσκουμε αυτονόητα και φυσικά. Βρίσκουμε αυτονόητο, π.χ. όταν πάμε στον γιατρό και τον ρωτάμε τι θα κοστίσει η εγχείρηση, να μας ρωτήσει: «με απόδειξη ή χωρίς απόδειξη;». Αυτό το με «απόδειξη - χωρίς απόδειξη» είναι μια πράξη που σε άλλα μέρη διώκεται και μάλιστα σε πάρα πολύ σοβαρό βαθμό. Η φοροδιαφυγή είναι έγκλημα σε άλλες χώρες. Στον τόπο μας η φοροδιαφυγή έχει γίνει σπορ! Είναι γνωστό ότι τα χιλιάδες κότερα που υπάρχουν στις μαρίνες εδώ στην Ελλάδα, είναι σχεδόν όλα δηλωμένα ως αντικείμενα εμπορίου δήθεν, ενώ εκδίδονται ψεύτικες αποδείξεις και υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα απάτης. Οι πάντες απατούν τους πάντες και όλοι οι αρμόδιοι το ξέρουν και κάνουν ότι δεν το ξέρουν! Γι’ αυτό φτάσαμε εδώ που φτάσαμε. Επομένως, το πρώτο είναι η οικονομική κρίση και δυστυχώς θα δείτε ότι έστω και σε ελάχιστο βαθμό, σχεδόν όλοι μας μετέχουμε σ’ αυτήν. Δεν ξέρω πόσοι από μας δεν πληρώνουμε κάποτε χωρίς να πάρουμε απόδειξη. Δεν ξέρω πόσοι από μας απασχολούμε κάποιον για να μας κάνει κάποιες δουλειές και τον πληρώνουμε χωρίς να φροντίζουμε για την ασφάλισή του. Όλα αυτά, σ’ έναν πολιτισμένο τόπο είναι προκαθορισμένα κι αυτό όχι γιατί οι άνθρωποι είναι πιο ηθικοί, αλλά γιατί εκεί λειτουργούν θεσμοί.
Θεσμική κρίση
Κι εδώ είναι το δεύτερο σκαλοπάτι της δικής μας κρίσης. Η θεσμική κρίση. Σε άλλους δηλαδή τόπους υπάρχουν θεσμοί οι οποίοι είναι καθορισμένοι, αποδεκτοί από όλους. Δημοκρατία σημαίνει πέρα από όλα τα άλλα ότι, υποχρεώνω τον εαυτό μου να υπακούσει σε ορισμένους κανόνες και θεσμούς, όχι γιατί έρχεται κάποιος και μου το επιβάλλει, αλλά γιατί έτσι πρέπει. Βέβαια οι θεσμοί κατοχυρώνονται και από διατάξεις οι οποίες είναι καμιά φορά πολύ αυστηρές. Συζητούσα με τον αδελφό μου, που ασκεί ιατρική στον Καναδά. Εκεί έχουν ένα σοσιαλιστικού τύπου σύστημα ιατρικής, που περιέργως, σε κάποιο βαθμό, ικανοποιεί σχετικά και τους αρρώστους και τους γιατρούς και το κράτος. Και όταν είδα πώς το εφαρμόζουν αυτό, ρώτησα πώς είναι δυνατόν να τηρούνται όλα αυτά, επειδή όπως είδα το σύστημα σηκώνει πολλές λαθροχειρίες στην εφαρμογή του. Απλούστατα, μου είπε, όλες οι δηλώσεις των γιατρών μπαίνουν σ’ έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, όπου αμέσως ξεχωρίζουν εκείνες που ξεφεύγουν από τον μέσο όρο. «Ξεφεύγω από τον μέσο όρο» σημαίνει έκανα απάτη. Αυτός που ξεφεύγει από τον μέσο όρο καλείται από τον Ιατρικό Σύλλογο να λογοδοτήσει και αν η απάντηση που δίνει δεν είναι ικανοποιητική, πληρώνει ένα πρόστιμο 300.000 δολαρίων και βέβαια δεν το ξανακάνει. Ή ακόμα δεν επιχειρεί να το κάνει ξέροντας που θα πάει. Όταν όμως εδώ έχουμε τη δυνατότητα επικαλούμενοι τον βουλευτή ή τον αντιδήμαρχο ή τον περιφερειάρχη ή δεν ξέρω ποιον άλλον, να εξασφαλίσουμε στο άτομό μας μια ασυλία, καταλαβαίνετε ότι τα πράγματα αλλάζουν δυστυχώς.
Νομική κρίση
Άλλη όψη της κρίσης είναι η νομική. Είμαστε ένας από τους λίγους λαούς στον κόσμο που δεν έχουμε έννοια στο μυαλό μας για τη λέξη «νόμος». Φοβάμαι ότι αν ζητήσουμε από κάποιον να δώσει έναν ορισμό θα βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση, γιατί ο καθένας έχει άλλο πράγμα στο μυαλό του. Στους πολιτισμένους λαούς «νόμος» σημαίνει μια διάταξη στην οποία ΟΛΟΙ υπακούνε. Ξέρετε τις γνωστές ιστορίες που ο τροχονόμος κόβει κλήση ακόμα και στον βασιλικό σύζυγο της Αγγλίας, τον πρίγκιπα Φίλιππο, επειδή έτρεχε λίγα χιλιόμετρα παραπάνω από το επιτρεπόμενο όριο ταχύτητας. Και το πληρώνει ο άνθρωπος. Στην Ελλάδα τρέχουμε αμέσως, σβήνουμε την κλήση, απειλούμε και τον τροχονόμο ότι αν μας ενοχλήσει ξανά θα βρεθεί στο Διδυμότειχο και ούτω καθ’ εξής. Δεν έχουμε στο μυαλό μας την έννοια «νόμος». Ξέρετε τι σκέπτομαι καμιά φορά; Νομίζω ότι αν η χώρα μας βελτιωθεί μετά την κρίση και αρχίσουμε να γινόμαστε ξανά πολιτισμένη χώρα, θα το καταλάβουμε από δύο πράγματα. Θα δούμε ότι οι νεοέλληνες θα ξέρουν που να παρκάρουν και που να καπνίζουν. Ξέρετε ότι οι Τούρκοι, τους οποίους θεωρούσαμε πολύ πιο απολίτιστους από μας, έχουν νόμους στους οποίους υπακούνε. Κανένας πλέον δεν καπνίζει μέσα σε εστιατόρια, σε κλειστούς χώρους, στα πανεπιστήμια, μέσα στα γραφεία. Και είναι Τούρκοι. Αλλά μάθανε τι είναι νόμος. Εμείς δεν το μάθαμε. Σε μας ο καθένας κάνει ό,τι του καπνίσει και τα αποτελέσματα είναι αυτά τα οποία ζούμε συνεχώς.
Γιατί έχουμε διπλό παρκάρισμα στους δρόμους; Γιατί τα αυτοκίνητα ανεβαίνουν πάνω στα πεζοδρόμια; Πολλοί από σας έχετε πάει στη Γερμανία. Είδατε πουθενά κανένα αυτοκίνητο να είναι παρκαρισμένο έξω από τις γραμμές του πάρκινγκ; Κι ας έχει όσο χώρο θέλει γύρω. Διότι αν βρεθεί κανείς και το κάνει αυτό, σε 3 λεπτά θα γίνουν 5 τηλεφωνήματα στην Τροχαία και θα έρθει η Τροχαία. Εδώ όμως στην Ελλάδα υπάρχει ένα έγκλημα μόνο: το να καταδίδεις. Το να καταδώσεις κάποιον είναι το χειρότερο που μπορεί να γίνει. Μπορεί να κλέβεις, να κάνεις ό,τι θέλεις - δεν είναι κακό. Κακό είναι να καταδίδεις. Με αυτήν τη νοοτροπία φτάσαμε στο χάλι που φτάσαμε.
Πολιτιστική κρίση
Επίσης νομίζω ότι μια τέταρτη φάση της κρίσης μας είναι αυτό που θα αποκαλούσα κρίση πολιτιστική. Έχουμε χάσει τις έννοιες. Απόδειξη αυτού είναι τα Πανεπιστήμιά μας. Με κάλεσαν να κάνω ένα μάθημα στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας σ’ ένα τμήμα μεταπτυχιακών σπουδών, στον Τομέα της Διοίκησης των Μονάδων Παροχής Υπηρεσιών Υγείας. Μπαίνεις μέσα στο Πανεπιστήμιο και σφίγγεται η ψυχή σου. Φωνές, φασαρίες, αφίσες, βρισιές, καπνοί, τσιγάρα... τραγική κατάσταση. Και θυμήθηκα που είχα βρεθεί κάποτε στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ στην Αγγλία, δυστυχώς μόνον ως επισκέπτης, και περπατούσα μέσα στο campus μόνο για να «γευθώ» την ατμόσφαιρα. Όλα αυτά θεωρούνται κατακτήσεις. Σας λέω μόνο ένα πράγμα που το ξέρετε όλοι σας, το περίφημο πανεπιστημιακό άσυλο. Αυτό το άσυλο, για το οποίο έγινε τόση φασαρία, είχε πέσει η δικτατορία και είχε μια λογική εκείνη την εποχή. Να γίνεται ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Πάρα πολύ σωστά. Έχει όμως καταντήσει τώρα οι ιδέες στην Ελλάδα να διακινούνται ελεύθερα παντού εκτός από το άσυλο. Επειδή αν πήγαινες σ’ αυτό το περίφημο πανεπιστημιακό άσυλο και έλεγες κάτι που δεν αρέσει σε κάποιους, ήταν ζήτημα αν θα έβγαινες ακέραιος ή ζωντανός. Και δε βρισκόταν ένας άνθρωπος μυαλωμένος, δεν τολμούσε κανένας να διαμαρτυρηθεί. Οι πολιτικοί μας δεν έχουν το θάρρος της γνώμης τους. Δεν είναι δυνατόν από 300 ανθρώπους, κανένας να μη βλέπει τι γίνεται και να μη μπορεί να σηκωθεί επάνω και να πει τη γνώμη του. Δεν τολμούσε κανένας. Και είναι και αυτό ένα από τα στοιχεία του ξεπεσμού μας.
Κοινωνική κρίση
Μια άλλη όψη της κρίσης μας είναι η κοινωνική κρίση. Δηλαδή, οι πολιτικοί τους οποίους έχουμε, οι συνδικαλιστές τους οποίους ο Γιάννης Μαρίνος ονομάζει «στρατό κατοχής»... Δεν είμαι εναντίον του συνδικαλισμού. Οι συνδικαλιστές είναι οι άνθρωποι οι οποίοι θα προάγουν τα συμφέροντα του κλάδου τους. Να πετύχουν καλύτερους μισθούς, πιο άνετη δουλειά, ως εδώ θαυμάσια. Εκείνο που δεν καταλαβαίνω όμως είναι το εξής: Θυμάμαι την εποχή που ιδρύθηκε το περίφημο ΕΚΑΒ (τα ασθενοφόρα). Σε όλο τον κόσμο δημιουργούνται αντίστοιχα ΕΚΑΒ για να μεταφέρουν ασθενείς. Εδώ δημιουργήθηκε το ΕΚΑΒ, διορίστηκαν ευνοούμενοι κομμάτων, που τώρα αποφασίζουν ποιον θα μεταφέρουν και ποιον όχι. Δεν μεταφέρουν π.χ. αρρώστους σε ιδιωτικές Κλινικές, αλλά μόνο σε δημόσια Νοσοκομεία. Αλλά δεν γίνεται έτσι. Όλα αυτά είναι στοιχεία ξεπεσμού.
Ηθική κρίση
Και η τελευταία όψη της κρίσης μας είναι η ηθική κρίση. Εδώ στην Ελλάδα υπάρχουν μερικοί μύθοι. Ένας μύθος είναι ότι ο Ελληνικός λαός είναι «θρησκευόμενος λαός». Τι θα πει «θρησκευόμενος λαός»; Θρησκευόμενος λαός θα πει ότι κάθε Μ. Παρασκευή πάνε στον Επιτάφιο; Θρησκευόμενος λαός θα πει ότι κάποτε πάνε κι ανάβουν ένα κεράκι; Αυτό είναι θρησκευόμενος λαός; Και όχι μόνο θρησκευόμενος λαός, είναι και «χριστιανικός λαός». Τι θα πει «χριστιανικός λαός»; Βλέπετε δυστυχώς δεν τολμάει κανείς να μιλήσει.
Ξέρετε τι μου κάνει εντύπωση; Κανένας βουλευτής δεν τόλμησε ποτέ να θέσει το περίφημο θέμα του χωρισμού της Εκκλησίας από το κράτος. Γιατί δεν τολμούνε, ενώ το συζητούν κατ’ ιδίαν;... Γιατί πρέπει η Εκκλησία να αποτελεί κέντρο εξουσίας; Θυμάστε τη φράση του Χριστού: «Η δική μου βασιλεία δεν είναι από τούτο το κόσμο...». Πώς είναι δυνατόν όσοι ισχυρίζονται ότι είναι ακόλουθοι του Ιησού Χριστού, να επιδιώκουν κοσμική εξουσία; Είναι δικαίωμα όποιου θέλει να το επιδιώξει, όχι όμως πίσω από την Εκκλησία, αλλά ως άτομο. Επομένως βλέπετε έχουν συγκεντρωθεί όλοι αυτοί οι παράγοντες και έτσι φτάσαμε στο χάλι που φτάσαμε. Γιατί αυτή τη στιγμή είμαστε σε κατάσταση τραγική ως χώρα. Δεν ξέρω πόσοι το καταλαβαίνουν... Και ξέρετε και κάτι άλλο; Όλοι δηλώνουν ότι θα αλλάξουν, ότι θα κάνουν αυτό ή το άλλο, αλλά ο καθένας από μέσα του λέει: «Άσε τα κορόιδα, αυτοί θα αλλάξουν. Εγώ θα εξακολουθήσω τον ίδιο δρόμο».
Ξέρετε πότε θα σωθεί η Ελλάδα; Αν σοβαρευτούμε και αποφασίσουμε ότι είναι καιρός τα πράγματα να αλλάξουν πραγματικά. Κι εδώ νομίζω ότι έχει να παίξει έναν τεράστιο ρόλο η Εκκλησία και μιλάω για εκείνους που πραγματικά θρησκεύονται, πραγματικά εκκλησιάζονται και είναι άνθρωποι πιστοί. Βέβαια, ένα μεγάλο μέρος ευθύνης πέφτει στην Ορθόδοξη Εκκλησία, επειδή είναι πλειοψηφία. Και μέσα στην Ορθόδοξη εκκλησία, ξέρω πάρα πολύ καλά, ότι υπάρχουν μερικές θαυμάσιες μονάδες. Άνθρωποι κυριολεκτικά άγιοι. Θυμάμαι, μου είχε κάνει εντύπωση πριν μερικά χρόνια, όταν είχε δώσει μια τηλεοπτική συνέντευξη ο αρχιεπίσκοπος Αλβανίας ο Αναστάσιος. Τον είχαν παρακολουθήσει πάρα πολλοί και μου έκανε εντύπωση ότι την άλλη μέρα συνάδελφοί μου, δηλωμένοι άθεοι, έρχονταν στο γραφείο μου και μου λέγανε: «Αυτός μάλιστα!». Επομένως βλέπετε ότι ένας άνθρωπος που είναι πραγματικά πιστός και είναι αποφασισμένος να τα βάλει με τους πάντες προκειμένου να αποκαταστήσει πράγματα στραβά, μπορεί να έχει αποτελέσματα. Κι υπάρχουν και άλλοι τέτοιοι εδώ στην Ελλάδα. Έχω γνωρίσει μερικούς, για τους οποίους πραγματικά χαίρομαι ιδιαίτερα. Το ζήτημα βέβαια είναι αν κάποιος από όλους αυτούς θα τολμήσει κάποτε (κι αυτό δεν το ξέρω) να κάνει αυτό που έκανε ο Λούθηρος.
Ο Λούθηρος ήταν ένας Καθολικός καλόγερος και μάλιστα ούτε καν υψηλού βαθμού. Διαπιστώνοντας όμως ότι άλλα λέει η Βίβλος και άλλα εφαρμόζονται στην πράξη, τόλμησε να το πει. Πάρα πολύ απλά. Βέβαια, ξεσηκώθηκαν να τον φάνε, κυριολεκτικά κινδύνευσε επανειλημμένα τη ζωή του, αλλά αυτός ήταν αποφασισμένος να μη το βάλει κάτω. Αν βρεθεί ένας τέτοιος άνθρωπος μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία και προκληθεί αναμόρφωση της Εκκλησίας, η Ελλάδα θα αλλάξει... επειδή η Ορθόδοξη Εκκλησία μπορεί να επηρεάσει εντονότατα τους Έλληνες. Είναι κρίμα να αδρανεί εκεί που μπορεί να δράσει και να έχει αποτελέσματα. Αρκεί αυτοί που θα κινηθούν να είναι άνθρωποι ηθικοί, καθαροί, σωστοί.
Ξέρετε τι γίνεται στον τόπο μας; Οτιδήποτε είναι θεσμός ή νόμος, διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο που να στέκεται και έτσι και αλλιώς... Ξέρετε τι μου κάνει εντύπωση; Αν διαβάσετε ελληνικούς νόμους θα δείτε το εξής: Λέει ο νόμος: «Απαγορεύεται αυτό...». Κανονικά, περιμένεις μετά από αυτό να βάλει τελεία. Δεν βάζει τελεία, αλλά κόμμα: «Εκτός εάν...». Τι το θέλει το «εκτός εάν»; Διότι από τη στιγμή που βάζει «εκτός εάν», όλα μπορούν να πάνε στο «εκτός εάν», ανάλογα με το ποιος δίνει την ερμηνεία. Δεν τους αρέσει να είναι τα πράγματα καθαρά... Βλέπετε, επομένως, ότι χρειαζόμαστε στην πραγματικότητα μια αναμόρφωση ηθική.
Είναι και κάτι άλλο που βλέπω εγώ στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία απευθύνεται στις μάζες, ενώ ο Χριστός απευθύνθηκε στα άτομα. Θυμάστε τι είπε ο Χριστός: «Αν τις θέλει να έλθει οπίσω μου... Ο μένων εν εμοί... Ακολούθει μοι...». Πάντα ο Χριστός μιλάει στο άτομο, δεν μιλάει στις μάζες. Διάβαζα ένα κείμενο ενός ορθόδοξου διανοητή, του Στέλιου Ράμφου, που μιλάει για την ευχαριστιακή κοινότητα, μέσα στην οποία το άτομο χάνεται. Επομένως, η πνευματική τοποθέτηση, η ατομική, είναι μια λεπτομέρεια παραμελημένη ή ανύπαρκτη και μέσα στην ευχαριστιακή κοινότητα μαθαίνω ότι πρέπει να έχω έναν προστάτη. Ο προστάτης αυτός είναι ένας άγιος και όταν βγω στην κοινωνία είναι ένας βουλευτής. Με τον τρόπο αυτόν όμως χάνεται η ατομική ευθύνη και η ατομική θέση. Γι’ αυτό ακούτε πάρα πολύ συχνά στον τόπο μας την έκφραση: «ε, όπως όλοι κι εγώ». Κανένας δεν συναισθάνεται την ανάγκη να δει ο ίδιος πώς στέκεται. «Αφού και οι άλλοι... χώνομαι κι εγώ μέσα στη μάζα... μια μονάδα ασήμαντη...». Δεν είναι όμως έτσι... Δεν μπορεί να μετανοήσει ένα έθνος ούτε μια πόλη, θα μετανοήσουν κάποιοι, ορισμένοι άνθρωποι με το όνομά τους. Αυτό που χρειαζόμαστε στον τόπο μας αυτή τη στιγμή είναι μια αναμόρφωση σ’ αυτές τις ιδέες. Γι’ αυτό λέω ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία μπορεί να παίξει ένα σημαντικότατο ρόλο στην ανόρθωση της Ελλάδας, διερωτώμαι όμως αν θα τον παίξει αυτόν το ρόλο. Στα σύνολα, στις ομάδες δεν μπορεί παρά να υπάρχει και διαφθορά. Δείτε τι έγινε στο Βατοπέδι. Μου έκανε εντύπωση που έβλεπα στην εφημερίδα, ο περίφημος Εφραΐμ, που κοντεύει να γίνει ήρωας μυθιστορημάτων, μόλις κλήθηκε σε απολογία από τον εισαγγελέα και υπήρξε διαφωνία ανακριτού και εισαγγελέα για την προφυλάκισή του, πήρε αμέσως τη ζώνη της Παναγίας από το Άγιο Όρος και περιόδευσε σε όλη τη Ρωσία, εκθέτοντας τη ζώνη σε προσκύνημα, εξασφαλίζοντας μάλιστα και το σχετικό τίμημα. Την προσκύνησε μάλιστα και ο Πούτιν! Μια πολιτική κίνηση, πάρα πολύ ευφυής, που δεν είχε όμως δυστυχώς καμιά σχέση με το πνεύμα του Χριστού.
Εμείς οι συνειδητοί Χριστιανοί δεν έχουμε ευθύνη; Τεράστια. Και ξέρετε γιατί έχουμε ευθύνη εμείς οι πιστοί; Επειδή μας έχει πιάσει μια εσωστρέφεια, ενώ είναι καιρός να την εγκαταλείψουμε και να στραφούμε προς τα έξω. Επειδή προς τα έξω υπάρχουν οι μεγάλες ανάγκες και προς τα έξω μπορεί να παίξει ρόλο ένας άνθρωπος πραγματικά πνευματικός. Βλέπετε ο Χριστός κήρυττε προς τους ανθρώπους, οι απόστολοι σηκώθηκαν να πάνε προς τους ανθρώπους. Αν διαβάσετε προσεκτικά την Κ. Διαθήκη θα σας κάνει εντύπωση ένα πράγμα. Ο Χριστός είναι έτοιμος να φύγει. Καλεί τους μαθητές του, έρχονται οι έντεκα και ο Χριστός τους λέει: «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη...». Και λες «στάσου βρε παιδί μου. Από τη μια έντεκα άνδρες και από την άλλη όλα τα έθνη». Το λέει και ο Λουκάς στις Πράξεις: Ο Χριστός λέει στους μαθητές του: «Θα πάρετε δύναμη όταν έρθει επάνω σας το Άγιο Πνεύμα, και θα είστε μάρτυρες σε μένα και στην Ιερουσαλήμ και σε ολόκληρη την Ιουδαία και στη Σαμάρεια και μέχρι τα πέρατα της γης...» και αναρωτιέσαι: «Στάσου βρε παιδί μου... Που; Έντεκα άνθρωποι;» Και όμως!
Επομένως βλέπετε ότι μπορεί οι αριθμοί να φαίνονται περίεργοι, στην πρακτική εφαρμογή, εντούτοις δεν είναι έτσι ακριβώς. Γι’ αυτό λέω ότι εμείς οι συνειδητοί Χριστιανοί έχουμε πολλή σημαντική ευθύνη γι’ αυτά που έγιναν γύρω μας και γι’ αυτά που γίνονται και γι’ αυτά που θα γίνουν. Έχουμε ευθύνη και για τη διαφθορά και γιατί δεν υψώσαμε τη φωνή μας πολλές φορές και γιατί τα δεχτήκαμε όλα αυτά που συμβαίνουν ως κάτι το φυσικό και γιατί δεν φροντίσαμε να είμαστε η διαφορετική πορεία.
Θα ήθελα να πω και μερικά πράγματα ακόμα. Γιατί οι δημοσιογράφοι μας τα βάλανε με τους Γερμανούς; Μάλιστα θα διαβάσατε ότι έγινε μνεία επανειλημμένα του Μαξ Βέμπερ που είναι κοινωνιολόγος, πολιτικός, οικονομολόγος και έγραψε ένα βιβλίο στις αρχές του 20ου αιώνα που μιλούσε για την «προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού», με αποτέλεσμα σε πολλά μυαλά ο καπιταλισμός να συνδεθεί με την προτεσταντική ηθική. Ποια είναι η προτεσταντική ηθική για την οποία μίλησε ο Βέμπερ; Η ηθική της εργασίας. Η εργασία δεν είναι καταναγκασμός, είναι μέσα στη δημιουργία του Θεού. Ο Θεός έβαλε τον Αδάμ να εργάζεται στον κήπο της Εδέμ πριν από την πτώση στην αμαρτία. Επομένως στην οποιαδήποτε εργασία κάνει ο καθένας μας, πρέπει να υπάρχουν κανόνες ηθικής, μιας ηθικής που δεν συμβιβάζεται, δεν υποχωρεί, δεν έχει «παραθυράκια». Η κατηγορία κατά της Μέρκελ ποια είναι; Ότι έχει προτεσταντική ηθική, Καλβινιστική ηθική. Και σε μας τους Έλληνες δεν μας αρέσουν κάτι τέτοια. Γιατί δεν μας αρέσουν;
Υπάρχει μια ιστορία για τη Μέρκελ, που δεν την λένε συχνά στην Ελλάδα. Η Μέρκελ είναι κόρη ενός Λουθηρανού πάστορα, αυτό είναι γνωστό. Και είναι επίσης γνωστό ότι μεγάλωσε στην Α. Γερμανία, την κομμουνιστική. Εκείνο που δεν είναι γνωστό όμως, γιατί δεν το λένε, είναι ότι όταν χωρίστηκε η Γερμανία, η οικογένεια της Μέρκελ ήταν στη Δ. Γερμανία. Και ο πατέρας της, ως Λουθηρανός πάστορας, θεώρησε ιεραποστολικό του καθήκον να πάρει την οικογένειά του και να πάει στην Α. Γερμανία, όπου υπήρχαν οι μεγάλες πνευματικές ανάγκες και να υποβάλει τα παιδιά του και την οικογένειά του σε μια ταλαιπωρία δεκαετιών, γιατί αυτό ένιωσε ότι ήταν η αποστολή του ως ανθρώπου που έπρεπε να κηρύξει τον Χριστό. Και η Μέρκελ μεγάλωσε εκεί. Δεν ξέρω αν έχει πνευματικά ενδιαφέροντα, αυτό δεν φαίνεται από πουθενά, εκείνο όμως που έχει σημασία είναι ότι έχει κάποιες αρχές που εμάς τους Έλληνες δεν μας αρέσουν. Μας έχει μάθει η κοινωνία μας ότι οι διατάξεις πρέπει να μπορούν να είναι «ευλύγιστες», να τροποποιούνται, να προσαρμόζονται, να αλλάζουν. Γι’ αυτό γίνεται όλη αυτή η κατηγορία. Γι’ αυτό μιλάνε και για τον Μαξ Βέμπερ υποτιμητικά και τον συνδυάζουν με τον καπιταλισμό παίρνοντας από αυτόν μόνο τα στραβά του.
Σύστημα οικονομικό ή πολιτικό που να είναι τέλειο δεν υπάρχει. Άλλωστε στις μέρες μας έπεσε ο κομμουνισμός, ξέπεσε ο καπιταλισμός, δεν τα κατάφερε ο σοσιαλισμός, δεν μας έμεινε κανένας -ισμός! Και στη πραγματικότητα, σήμερα οι φιλόσοφοι κι οι οικονομολόγοι προσπαθούν να σκεφτούν μήπως βρεθεί κάποιο άλλο σύστημα με το οποίο θα μπορέσει η κοινωνία να σταθεί και να προχωρήσει. Το πρόβλημα είναι, και αυτό ίσως δεν το καταλαβαίνουν πολλοί, δεν φταίνε τα συστήματα. Όποιο σύστημα και να βάλετε, οι άνθρωποι που θα το εφαρμόσουν είναι εκείνοι που θα το χαλάσουν. Μου έκανε εντύπωση ότι στα χρόνια του Σημίτη χτίστηκαν 10-12 Νοσοκομεία στην Ελλάδα, το ένα τελειότερο από τα άλλα. Εξοπλισμός άριστος. Γιατί κατάντησαν στα χάλια που είναι γνωστά σήμερα; Επειδή μπήκαν μέσα άνθρωποι που δεν ήταν κατάλληλοι, που δεν ήξεραν πώς να φερθούν και τα κάνανε θάλασσα. Δεν φταίνε, λοιπόν, τα συστήματα, φταίνε οι άνθρωποι. Και τους ανθρώπους τους αλλάζει μόνον ο Χριστός.
Εδώ λοιπόν είναι η ευθύνη όλων μας. Να προσπαθήσουμε να αναλάβουμε το μέρος της ευθύνης που μας αναλογεί. Αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα είναι πρώτα απ’ όλα να εκπολιτιστεί. Αυτοί οι μύθοι περί ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, περί της χώρας που έδωσε τα φώτα στον κόσμο, είναι καιρός να σταματήσουν. Δώσαμε τα φώτα στην αρχαιότητα σε όλο τον κόσμο και δεν μας έμειναν εμάς φώτα καθόλου και είμαστε στο σκοτάδι. Και είναι καιρός να το καταλάβουμε.
Δεύτερον, θα πρέπει να υπάρξουν θεσμοί και νόμοι. Η χώρα μας πρέπει να εκδημοκρατιστεί. Δημοκρατία δεν είναι να βγαίνει ο καθένας και να κάνει ό,τι θέλει. Δημοκρατία θα πει κανόνες, θεσμοί στους οποίους οι πάντες υπακούν, ώστε να μπορεί η κοινωνία να υπάρχει σαν κοινωνία ανθρώπων και όχι σαν ζούγκλα.
Τέλος πρέπει η χώρα μας να ευαγγελιστεί. Πρέπει να απλωθεί το μήνυμα του Χριστού, όσο το δυνατόν πιο πέρα.
Καμιά φορά μού θέτουν το ερώτημα: «Άραγε, έχει μέλλον η Ελλάδα;».
Αν διαβάσετε την Π. Διαθήκη, όταν ο Θεός αποφάσισε να καταστρέψει τα Σόδομα και τα Γόμορρα που ήταν μια περιοχή όπου φαίνεται ότι η διαφθορά συναγωνιζόταν τη δική μας, πηγαίνει ο Αβραάμ και συζητάει με τον απεσταλμένο του Θεού και κάνει ένα είδος παζαρέματος. Του λέει, «αν βρεις 50 δικαίους θα σταματήσεις την οργή σου;» Του λέει ο Θεός, «αν βρω 50 δεν θα τα καταστρέψω». «Σαράντα;», «δεν θα τα καταστρέψω». «Και 30 και 20 και 10;» και εδώ σταμάτησε. Και είπε ο Θεός «και 10 να είναι, δεν θα τα καταστρέψω». Δεν ήταν όμως ούτε δέκα! Επομένως ξέρετε τι μου κάνει εντύπωση; Την τύχη εκείνης της περιοχής δεν την ρύθμισε τόσο η παρουσία χιλιάδων ασεβών, όσο η απουσία 10 δικαίων! Σκέπτομαι ότι η Ελλάδα 10 δικαίους πρέπει να τους έχει. Επομένως, μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι για την Ελλάδα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι την Ελλάδα την αγαπάμε, είναι η χώρα μας, ο τόπος μας, είμαστε δεμένοι με αυτήν. Είναι μέσα στο κύτταρό μας, στο DNA μας. Έχουμε υποχρέωση να δούμε, ως άτομα και ως Εκκλησία, πόσο μπορούμε να βοηθήσουμε ώστε η Ελλάδα να αλλάξει. Να μπορέσει να σταθεί στην Ευρώπη, να σταθεί στο κόσμο. Να είναι μια χώρα για την οποία αύριο, μεθαύριο να γίνουμε και πάλι περήφανοι.
Δημοσθένης Κατσάρκας
Ιατρός και διευθυντής της κλινικής
«ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ» στη Θεσσαλονίκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου