Κλωνοποίηση: λύκος με ένδυμα προβάτου;

Η ανακοίνωση δε θα μπορούσε να είναι πιο συνταρακτική. Ένα ερευνητικό εργαστήριο στη Σκωτία είχε με επιτυχία κλωνοποιήσει ένα πρόβατο, την Ντόλλυ.
Μία εφημερίδα αποκάλεσε την Ντόλλυ «το πρόβατο που συγκλόνισε τον κόσμο». Η εφημερίδα Sunday Times το αποκάλεσε «πρόβατο της θεάς επιστήμης» που δημιούργησε το «μεγαλύτερο επιστημονικό σοκ της εποχής μας». Το περιοδικό Time έφτασε στο σημείο να ισχυριστεί ότι «ποτέ κάτι τόσο εκπληκτικό δεν έχει συμβεί από την εποχή που ο Θεός έπλασε την Εύα από την πλευρά του Αδάμ».
Αυτό που δημιούργησε ο Dr. Ian Wilmut και οι συνεργάτες του στο Ινστιτούτο Roslin, κοντά στο Εδιμβούργο, ήταν πράγματι αξιοσημείωτο. Η Ντόλλυ ήταν μία μαρτυρία όχι μόνο των χρόνων της σκληρής δουλειάς τους, αλλά και της εφευρετικότητας και ευφυΐας του ανθρώπου.
Μέχρι εκείνη τη δραματική στιγμή, είχαν κλωνοποιηθεί ζώα, αλλά μόνο από κύτταρα εμβρύων, δηλαδή από κύτταρα που δεν είχαν ακόμη αρχίσει να διαφοροποιούνται για να σχηματίσουν τα διάφορα όργανα (ακόμη και τώρα, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακριβώς πώς γίνεται αυτή η θαυμαστή διαδικασία.)
Αυτό που έκανε ο Dr Wilmut ήταν να επαναφέρει ένα ενήλικο, εξειδικευμένο κύτταρο, στη «βρεφική» του κατάσταση της αδιαιρετότητας, μέσω μίας διαδικασίας απορρόφησης που «έσβησε» όλα τα γονίδια. Μετά φύτεψε το κύτταρο σε ένα κύτταρο ωαρίου δότη από το οποίο είχε αφαιρεθεί το δικό του DNA, και χρησιμοποίησε μία ηλεκτρική δόνηση για να αναμίξει τα δύο συστατικά. Μετά το τοποθέτησε στη κοιλιά ενός προβάτου, όπου αναπτύχθηκε το έμβρυο.

Τι γίνεται με τους ανθρώπινους κλώνους;
Από εξωτερική εμφάνιση, η Ντόλλυ, το διασημότερο πρόβατο του κόσμου, φαίνεται φυσιολογικό. Αλλά, όπως ανέφερε το The Economist: «Το μεγάλο επιστημονικό ερώτημα (αντίθετα από το ηθικό) σχετικά με την Ντόλλυ είναι πως θα μεγαλώσει».
Κατά μία έννοια, όταν γεννήθηκε ήταν ήδη έξη χρονών, έχοντας την ηλικία της «γενετικής μητέρας» της, από την οποία λήφθηκε το κύτταρο από το οποίο αναπτύχθηκε η Ντόλλυ. Οι γενετιστές έχουν αγωνία να μάθουν αν αυτό το πρόβατο θα μπορέσει να γεννήσει υγιείς απογόνους.
Αλλά το τελικό ερώτημα είναι: εάν μπορούμε να κλωνοποιήσουμε ένα πρόβατο, μπορούμε επίσης και ανθρώπους; Το να κλωνοποιήσουμε ένα ανθρώπινο ον, είπε ο Dr Wilmut σε μία από τις πολλές συνεντεύξεις του, θεωρητικά θα ήταν εφικτό μετά από δύο χρόνια, εάν γινόταν μία τεράστια προσπάθεια. Αλλά βρήκε την πιθανότητα «δύσκολη και προκλητική», προσθέτοντας ότι «δεν μπορεί να βρει μία κλινική αιτία για να παράγει αντίγραφο ενός ανθρώπινου όντος».
Αλλά, «εάν αυτό μπορεί να γίνει, θα γίνει: οι άνθρωποι που ζουν σε μία τεχνολογικά υπνωτισμένη εποχή είναι ακριβώς σαν κι’ αυτό (τη κλωνοποίηση)» πρόβλεψε στη Sunday Times (2 Μαρτίου 1997).
Ο Μουσουλμάνος λόγιος Munawar Ahmad Anees, ένας ειδικός στη γενετική μηχανική, προσθέτει: «Η αλαζονεία της Δυτικής Επιστήμης ποτέ δεν ήταν μεγαλύτερη ... Το ανθρώπινο σώμα ανήκει στον Θεό, όχι στα εργαστήρια του ανθρώπου». (Οι Χριστιανοί θα θυμηθούν τα λόγια του Απόστολου Παύλου: «Δεν γνωρίζετε ότι το σώμα σας είναι ναός του Αγίου Πνεύματος. Δεν ανήκετε στους εαυτούς σας...» (Α' Κορ.6:19-20).
Ο Rocco Buttiglione, ένας Ιταλός ακαδημαϊκός που συνδέεται με τον Πάπα Ιωάννη Παύλο ΙΙ, τονίζει ότι «ο άνθρωπος δεν είναι αντικείμενο. Οι άνθρωποι γεννιούνται από τη συζυγική αγάπη... Τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να γεννιούνται, όχι να παράγονται».
Άλλοι Χριστιανοί και Ιουδαίοι λόγιοι τόνισαν τις θεμελιώδεις Βιβλικές αλήθειες που υπάρχουν στη Γένεση, δηλ. ότι «ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα Του... αρσενικό και θηλυκό τους δημιούργησε» και ότι «ο Θεός τους ευλόγησε και τους είπε, ‘Αυξάνεστε και πληθύνεστε’». (Γεν.1:27-28, 3:5-6).
Το να προσπαθούν οι άνθρωποι να δημιουργήσουν με μη σεξουαλικά μέσα, λένε οι λόγιοι αυτοί, αφήνοντας το αρσενικό έξω από τη διαδικασία αναπαραγωγής, θα ήταν κάτι που αρνείται αλαζονικά τη φυσική τάξη του Δημιουργού. «Μακριά τα χέρια σας απ’ τον άνθρωπο!» λέει ο ραβί Moshe David Tenbler, καθηγητής ιατρικής ηθικής στο Yeshiva University της Νέας Υόρκης. «Αυτό (τα γενετικά πειράματα για παραγωγή ανθρώπων) είναι μέρος του δέντρου της γνώσης του καλού και του κακού το οποίο δεν πρέπει να αγγίξουμε».

Αναπρογραμματίζοντας ζώα και φυτά
Η ίδια τεχνική που χρησιμοποιήθηκε για να παραχθεί η Ντόλλυ σίγουρα θα χρησιμοποιηθεί και για την παραγωγή κλωνοποιημένων αγελάδων και χοίρων. Ο Dr Wilmut πρόβλεψε ότι σύντομα θα έρθει η μέρα που τα περισσότερα ζώα στην κτηνοτροφία θα είναι κλωνοποιημένα.
Μετά υπάρχει και ο χώρος των διαγενετικών ζώων, των οποίων το DNA έχει μεταλλαχθεί ώστε να περιλαμβάνει ξένα προς το είδος τους γονίδια ή να έχουν αφαιρεθεί από τα δικά του γονίδια.
Μία από τις πιο δραστήριες περιοχές έρευνας σ’ αυτό το χώρο ονομάζεται «ξένο-εμφύτευση» - ο γενετικός ξαναπρογραμματισμός επιλεγμένων θηλαστικών, κυριότερο παράδειγμα οι χοίροι, με σκοπό να παραχθούν καρδιές, νεφρά, συκώτια και πνεύμονες κατάλληλοι για εμφύτευση σε ανθρώπους. Τα όργανα του χοίρου μεταλλάσσονται ώστε να περιέχουν μέρος της δομής του ανθρώπινου DNA. Αναμένεται ακόμη οι χοίροι να γίνουν πηγή προϊόντων του ανθρώπινου αίματος.
Ακόμα αποτελεί θέμα έντονης διαμάχης μεταξύ των Ευρωπαίων το εάν πρέπει να επιτραπεί η εισαγωγή από τις ΗΠΑ γενετικά μεταλλαγμένης σόγιας και τοματοπολτού, απηχώντας τους φόβους της περσινής χρονιάς από την αρρώστια των «τρελλών αγελάδων». Και δεν πρόκειται για μία μικρή διαμάχη, γιατί περίπου τα 2/3 των επεξεργασμένων τροφίμων που πουλιούνται στα σούπερ-μάρκετ περιέχουν σόγια σε κάποια μορφή.
Όλα αυτά τα θέματα εγείρουν σοβαρά ερωτήματα, όπως: Υπάρχει ωφέλεια μακροπρόθεσμα από την παραγωγή κλωνοποιημένων ζώων; Δεν προσφέρει η φυσική γενετική ποικιλία που υπάρχει σήμερα προστασία απέναντι σε ξαφνικά ξεσπάσματα καταστροφικών ασθενειών;
Είναι τα «ξένο-εμφυτεύματα» πραγματικά ασφαλή; Ο Herb Sewell, καθηγητής ανοσολογίας στο Queen’s Medical Centre, στο Νόττινχαμ της Βρετανίας, είπε στην Daily Telegraph (17 Ιαν. 1997) ότι η μεταμόσχευση ζωντανών ιστών από ζώα σε ανθρώπους δίνει μία «μοναδική ευκαιρία» στους ιούς να υπερπηδήσουν το φράγμα των (βιολογικών) ειδών.
Σε ποιά έκταση η γενετική συμβάλλει στην παραγωγή τροφών; Η Τhe European έχει αναφέρει δύο φορές σχετικά με μία ποικιλία καλαμποκιού που περιέχει ένα γονίδιο από DNA σκορπιού, με σκοπό να δηλητηριάζονται τα έντομα που προσπαθούν να το φάνε. Εάν αυτή η αναφορά είναι αληθινή, ποιά θα ήταν η επίδραση τέτοιων δημητριακών πάνω στα ζώα που θα τρέφονταν μ’ αυτά, και πάνω στους ανθρώπους που τελικά βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας της διατροφής;

Εκεί που οι θνητοί φοβούνται να περπατήσουν;
Τί βρίσκεται μπροστά, πέρα από αυτόν τον εκρηκτικό χώρο της βιοτεχνολογίας; Ο Dr Wilmut, που έγινε διάσημος μέσα σε μία νύχτα, παραδέχεται ότι πραγματικά δε γνωρίζει. «Μια λανθασμένη αντίληψη για τους επιστήμονες είναι ότι αυτοί βλέπουν πιο μακριά από τους άλλους ανθρώπους», είπε σ’ έναν ανταποκριτή της Los Angeles Times. «Δε βλέπουμε πιο μακριά. Τα περισσότερα πράγματα στα οποία αυτή η τεχνική (η κλωνοποίηση) θα χρησιμοποιηθεί δεν τα έχουμε ακόμη ούτε καν φανταστεί».
Όταν ρωτήθηκε για το εάν η επιστήμη προπορεύεται της ηθικής, απάντησε: «Αυτό που ξέρω είναι ότι εγώ αγωνίζομαι να συμβαδίζω».
Σε ποιό σημείο η τεχνολογική πρόοδος πάει πολύ μακριά και πλησιάζει στην «απαγορευμένη γνώση»;
«Τα ίδια μας τα κατορθώματα μπορεί να μας αποσπάσουν από του να σκεφτούμε για πιθανούς κινδύνους», γράφει ο Shattuck, καθηγητής Σύγχρονων Γλωσσών και Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. «Φαινόμαστε ανίσχυροι να αντισταθούμε σε οποιαδήποτε καινοτομία ή επαναστατική εφεύρεση ή πειρασμό που φαίνεται να έχει εμπορικό σκοπό».
Ο Shattuck σημειώνει πως «η γνώση που οι πολλές επιστήμες μας ανακαλύπτουν δεν είναι απαγορευμένη από μόνη της. Αλλά οι ανθρώπινοι φορείς που ζητούν αυτή τη γνώση ποτέ δεν μπόρεσαν να σταθούν ξεχωριστά από αυτήν ή να τη θέσουν κάτω από τον έλεγχό τους ή να εμποδίσουν τις εφαρμογές της στη ζωή μας».
Ο Shattuck, λέει πως όταν η θρησκεία ήταν πιο καθοριστικός παράγοντας στην κοινωνία, υπερίσχυε η άποψη ότι «υπάρχουν πράγματα που δε θα έπρεπε, δε χρειάζεται να τα γνωρίζουμε. Το να ερευνούμε απερίσκεπτα πέρα από αυτά που ο Θεός έχει αποκαλύψει σε εμάς και να εξερευνούμε τελικά ζητήματα μόνο με τη λογική, θα μας αποσπάσει από την υπευθυνότητα του να ζούμε τη ζωή μας σύμφωνα με ένα καθιερωμένο ηθικό κώδικα».
Ο Shattuck συζητάει τη Βιβλική διήγηση του πειρασμού του διαβόλου προς την Εύα, στον κήπο της Εδέμ. Η μητέρα του ανθρώπινου γένους ανταποκρίθηκε στον πειρασμό κατά μέρος γιατί το απαγορευμένο δέντρο με το καρπό του «ήταν επιθυμητό γιατί έδινε γνώση». Εάν το έτρωγε, της είπε ο διάβολος, θα την έκανε «σαν Θεό, γνωρίζοντας το καλό και το κακό». Αυτή η επιθυμία για απαγορευμένη γνώση κατέληξε στο να χάσει το πρώτο ζευγάρι (γιατί και ο Αδάμ έφαγε) τον κήπο της Εδέμ και να εμποδιστεί η πρόσβαση στο Δέντρο της Ζωής.

Μια επανάληψη της Βαβέλ
Στο κεφάλαιο «Η Μακρινή Πλευρά της Περιέργειας» του βιβλίου του, ο Shattuck θυμάται την περίφημη ιστορία της αποτυχημένης προσπάθειας, λίγο μετά τον Κατακλυσμό, όταν «όλη η γη ήταν μίας γλώσσας και μίας φωνής», για να χτίσουν μία μεγάλη πόλη και ένα πύργο, αντίθετα με το θέλημα του Θεού. Η πόλη και ο πύργος της έδειχνε την τάση των ανθρώπων να βασίζονται στους εαυτούς τους και στην τεχνολογία τους. «...Και άρχισαν να κάμουν τούτοž και τώρα δεν θα εμποδιστεί σ’ αυτούς όλα όσα σκοπεύουν να κάνουν» (Γεν.11:1,6). Ο Θεός επιβράδυνε το βήμα της προόδου διασκορπίζοντας τους οικοδόμους.
«Η ανθρωπότητα, ενωμένη μέσω της τεχνολογίας και μίας παγκόσμιας γλώσσας, πορεύεται προς τη δύναμη», συνεχίζει αυτός ο λόγιος. «Η δύναμη από μόνη της δεν είναι επικίνδυνη. Αλλά η φαντασία ενωμένη με τη δύναμη μπορεί να ξεπεράσει τα όρια της ανθρώπινης φύσης φιλοδοξώντας να φτάσει τη θεότητα».
Ο κόσμος του σήμερα, ενωμένος στην τεχνολογία, έχει συνεχίσει στην παράδοση των αρχαίων οικοδόμων του πύργου της Βαβέλ. Έχουμε, αλήθεια, ξεχάσει πόσο περιορισμένοι είμαστε σε σύγκριση με τον Δημιουργό μας; Μπορεί να μεταφέρουμε με προφυλάξεις γονίδια από το DNA ενός ζώου σε ένα άλλο. Αλλά ποιός σχεδίασε αρχικά το DNA; Ποιός καθιέρωσε το μηχανισμό με τον οποίο τα κύτταρα διαιρούνται και διαφοροποιούνται;
Μόνο ο Θεός μπορεί να χρησιμοποιήσει ζωή. Δεν μπορούμε να καταλάβουμε πως μόλις έχουμε αρχίσει να κατανοούμε την πολυπλοκότητα της δομής ακόμη και της απλούστερης μονάδας ζωής.
Θα μπορούσε λοιπόν η Ντόλλυ να είναι ένα τέρας τύπου Φράνκεσταϊν, ένας λύκος με ένδυμα προβάτου;
Ένα από τα πιο εύστοχα άρθρα που ακολούθησαν την ανακοίνωση της γέννησης του πρώτου κλωνοποιημένου προβάτου δημοσιεύτηκε στη Wall Sreet Journal (25-2-97):«Όταν το σκέφτεσαι, είναι κάπως περίεργο ότι το πρώτο κλωνοποιημένο θηλαστικό είναι πρόβατο. Το πρόβατο είναι βασικό σύμβολο στην Ιουδαίο-Χριστιανική παράδοση, της εξιλέωσης και της απολύτρωσης... Φαίνεται (η Ντόλλυ) να μας λέει: Εσείς το κάνατε αυτό σε μένα ώστε να σας προσφέρω τα οφέλη της ιατρικής σε εσάς, αλλά πριν το κάνετε αυτό στους εαυτούς σας, νομίζω ότι θα έπρεπε να γνωρίσετε περισσότερα για το ποιοί είστε. Για παράδειγμα, δεν θα ήταν καλός λόγος να αναρωτηθούμε, γιατί ο Θεός έκανε τον καθένα μας διαφορετικό από τους άλλους; Ίσως προσπαθεί να μας πει κάτι, και ίσως, αν και είμαστε τόσο έξυπνοι που τώρα νομίζουμε ότι μπορούμε να κάνουμε άνδρες και γυναίκες κατά την εικόνα μας, σαν αρχάριοι θα έπρεπε να ακούσουμε».