13/12/11

Ο εορτασμός της Γέννησης

Τα Ευαγγέλια κατά Ματθαίο και κατά Λουκά, που περιγράφουν με λεπτομέρειες τη γέννηση του Χριστού, δεν καθορίζουν καμιά ημερομηνία για το γεγονός αυτό. Πότε γεννήθηκε ο Ιησούς Χριστός; Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν το ξέρει ακριβώς. Εξάλλου, οι Χριστιανοί του 1ου αιώνα δεν ασχολούνταν καθόλου με το ζήτημα. Τους αρκούσε να ξέρουν ότι είχε έρθει, ότι ήταν ο Σωτήρας τους και ότι θα ερχόταν ξανά. Η προσοχή τους προσηλωνόταν μάλλον στη στιγμή της επανόδου Του, που συνεχώς την περίμεναν, παρά στην ακριβή ημερομηνία της γέννησής Του στη Βηθλεέμ.

Η αναμονή κουράζει, όταν δεν τροφοδοτείται από έντονη πίστη. Η επάνοδος του Ιησού Χριστού αργοπορούσε. Οι μαθητές, ζώντας μέσα σε μια κοινωνία ειδωλολατρική όπου γιορτάζονταν τα Βακχεία, δεν έκαναν γιορτές. Το πολύ-πολύ σημείωναν το Πάσχα και την Πεντηκοστή που οι ημερομηνίες τους ήταν γνωστές. Ο πειρασμός ήταν μεγάλος να τελούν κατά το παράδειγμα των εθνικών μια εύθυμη γιορτή σε ανάμνηση των περιστατικών που σχετίζονταν με την έλευση του Μεσσία στον κόσμο μας. Επειδή όμως δεν είχαν να προτείνουν ορισμένη ημέρα, έψαχναν να βρουν μία. Στα 220 μ.Χ. ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, ένας από τους πιο σημαντικούς Πατέρες της Εκκλησίας, κάτοχος της πλατωνικής φιλοσοφίας και που είχε ανατραφεί μέσα στην ειδωλολατρία, κατέκρινε εκείνους που αναζητούσαν ημέρα για γιορτή. Γι’ αυτόν, ο Χριστός έπρεπε να είχε γεννηθεί στις 20 Μαΐου. Όσο για τον Ευσέβιο, σοφό θεολόγο του 4ου αιώνα, αυτός προτιμούσε την 6η Απριλίου. Άλλοι Πατέρες πίστευαν ότι η Γέννηση συνέβη τον Σεπτέμβριο. Όμως, οι πιο πολλοί υπολόγιζαν ότι θα έπρεπε να είχε συμβεί στις 6 Ιανουαρίου. Πώς υπολόγιζαν έτσι;

Έλεγαν ότι, επειδή ο πρώτος Αδάμ είχε έρθει στην ύπαρξη την 6η ημέρα της Δημιουργίας, ο έσχατος Αδάμ θα έπρεπε να είχε γεννηθεί την 6η ημέρα του έτους. Τέλος, για να δοθεί κάποιο τέρμα σ’ αυτές τις ασυμφωνίες, η επισκοπή της Ιερουσαλήμ παρακάλεσε τον πάπα Ιούλιο Α' (337-352) να καθορίσει μια συγκεκριμένη ημερομηνία. Τότε η Ρώμη αποφάσισε η Γέννηση του Ιησού Χριστού να γιορτάζεται στις 25 Δεκεμβρίου. Η Δυτική Εκκλησία δέχτηκε την ημερομηνία αυτή. Το ίδιο και η Ανατολική Εκκλησία επί βασιλείας του Μεγάλου Θεοδοσίου (395), μερικά χρόνια αργότερα. Στην εκλογή της παραπάνω ημερομηνίας συνέβαλε η ερμηνεία που έδιναν σε μια προφητεία του Αγγαίου: «Κατά την 24 ημέρα του ένατου μήνα... από την ημέρα αυτή θα τα ευλογήσω» (2:10,19). Και επειδή ο ένατος μήνας του εβραϊκού ημερολογίου, ο Χισλεύ (Ζαχαρίας 7:1), αντιστοιχεί στον ρωμαϊκό Δεκέμβριο, έβγαλαν το συμπέρασμα ότι ο Ιησούς Χριστός γεννήθηκε μεταξύ 24ης και 25ης ημέρας του μήνα αυτού. Όμως μια πιο προσεκτική ανάγνωση της προφητείας του Αγγαίου δείχνει ότι αυτή δεν αναφέρεται στην έλευση του Σωτήρα, αλλά στην ανοικοδόμηση του Ναού της Ιερουσαλήμ.

Η πραγματική καταγωγή της ημερομηνίας της 25ης Δεκεμβρίου είναι ειδωλολατρική. Όταν πλησίαζε το χειμερινό ηλιοστάσιο, οι λατρευτές του Μίθρα[1] είχαν τη γιορτή Natalis Invictis Solis, οπότε πανηγύριζαν τον θεό του φωτός, τον ηλιακό θεό Μίθρα που έδιωχνε τα χειμερινά σκοτάδια. Όταν λοιπόν οι ειδωλολάτρες τιμούσαν τον θεό του ηλίου μέσα σ’ ένα ξεχείλισμα από αχαλίνωτα όργια, οι Χριστιανοί αντέτασσαν τον εορτασμό της Γέννησης του Χριστού.

Όπως άλλοτε ο απόστολος Παύλος είχε διακηρύξει στους Αθηναίους: «Εκείνον, λοιπόν, που αγνοώντας λατρεύετε, αυτόν εγώ σας κηρύττω», το ίδιο ήθελαν να κάνουν και οι Χριστιανοί της εποχής εκείνης, αντιτάσσοντας τον Ιησού Χριστό στον Μίθρα.

Όμως μέσα στον εορτασμό των Χριστουγέννων εισχώρησαν έθιμα ειδωλολατρικά, επειδή οι παραδόσεις και τα λαϊκά έθιμα ασκούν μεγάλη επιρροή στον άνθρωπο. Εορταστικός ενθουσιασμός καταλάμβανε εκείνους που δεν ήταν ακόμα Χριστιανοί παρά μόνο κατ’ όνομα. Αργότερα θέλησαν να παραστήσουν ρεαλιστικά τη σκηνή της Γέννησης μέσα στις εκκλησίες, φέρνοντας ζωντανά βόδια και γαϊδουράκια να σταθούν πλάι στη φάτνη, ενώ ιερείς και διάκονοι παρίσταναν τους βοσκούς και τους μάγους. Λίγο-λίγο η γιορτή εξελίχθηκε σε λαϊκό ξεφάντωμα με άσματα συνήθως αθώα αλλά και μερικές φορές ανάρμοστα.

Με τον καιρό, η γιορτή που είχε ξεκινήσει σεμνή και επίσημη, εκφυλίστηκε σε κωμωδία. Ο γάιδαρος έπαιζε σημαντικό ρόλο, άλλοτε στέκοντας πλάι στη φάτνη, άλλοτε ως υποζύγιο για τη φυγή στην Αίγυπτο ή για την ημέρα των Βαΐων. Σε μερικές επαρχίες της Γαλλίας, κατά τη γιορτή των Χριστουγέννων ο γάιδαρος έκανε την είσοδό του στην εκκλησία με τη συνοδεία φαιδρών τραγουδιών, και μόλις τέλειωνε η λειτουργία, ο ιερέας άρχιζε να μιμείται τη φωνή του υποζυγίου αυτού, ενώ το πλήθος ανταπαντούσε με τις ίδιες φωνές.

Την εποχή εκείνη, μέσα στον περίφημο ναό της Παναγίας των Παρισίων, οι κληρικοί μεταμφιεσμένοι αποκριάτικα, έψαλλαν τη «λειτουργία των τρελών» εξυμνώντας από καθέδρας τα «επτά θανάσιμα αμαρτήματα» και επιδιδόμενοι σε αστεϊσμούς και οινοποσία. Και να σκεφτεί κανείς ότι αυτά γίνονταν με την ευκαιρία του εορτασμού της Γέννησης του Σωτήρα.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ:
[1] Ανατολική θεότητα που η λατρεία του έχει προέλθει από ανάμιξη της περσικής και της συριακής θρησκείας.

Δεν υπάρχουν σχόλια: