Η ανατολική έχει λιγότερο απόκρημνη πρόσβαση, αλλά κι αυτής η φύση είναι τέτοια που παρουσιάζει σοβαρές δυσκολίες. Οι οχυρές πόλεις βρίσκονται βέβαια στις πιο απρόσιτες τοποθεσίες.
Η πρωτεύουσά της η Πέτρα, εβραϊκά Σελά (βράχος), ήταν χτισμένη μέσα σ’ ένα πλευρικό φαράγγι (το σημερινό Ουάντι-Μούσα), που έχει μήκος 1,5 χιλιόμετρο, και συμπιέζεται από δυτικά και ανατολικά ανάμεσα στα ψηλά ψαμμιτικά τοιχώματα που ανεβαίνουν μέχρι τα 60 ή 70 μέτρα. Από βορρά και νότο τη χαράδρα κλείνουν απότομοι λόφοι που δεν τους διασχίζουν παρά μόνο μερικά στενά περάσματα. Οι κατοικίες και τα δημόσια κτίρια ήταν σκαμμένα στις πετρώδεις κάθετες πλαγιές, και μερικές φορές μέχρι πολύ μεγάλα ύψη. Η συνήθεια αυτή φαίνεται να φτάνει μέχρι την απώτατη αρχαιότητα, επειδή οι αρχαίοι κάτοικοι της χώρας, που είχαν προηγηθεί των Εδωμιτών, ονομάζονταν Χορραίοι, δηλαδή τρωγλοδύτες. Η όψη των βράχων έχει πελεκηθεί με κάθε συμμετρία και κανονικότητα.
Βλέπει κανείς εκεί στήλες, διαδρόμους, σκάλες ανοιγμένες στο βράχο και πολυάριθμα σπήλαια, όλων των διαστάσεων, που χρησίμευαν για κατοικίες ή για ενταφιασμό. Ένα από τα σπήλαια αυτά έχει μήκος 20 μέτρα και ανάλογο πλάτος. Απαντώνται εκσκαφές ύψους 10 μέτρων, με βωμούς, πυραμίδες, στήλες και οβελίσκους. Πολυάριθμες αίθουσες έχουν ανοιχθεί μέσα στην πέτρα. Οι είσοδοι έχουν εξωραϊστεί με ό,τι πιο πλούσιο, ποικίλο και πρωτότυπο μπορούσε να παρουσιάσει ο αρχιτέκτονας.
Από πού ερχόμαστε; Πού πηγαίνουμε; Τι κάνει ο άνθρωπος πάνω στη γη; Ποια είναι η προέλευσή του, ο προορισμός του, το μέλλον του; Ένα ερώτημα συνοψίζει τα άγνωστα αυτά: Τι είναι ο άνθρωπος; Τι είναι ο καθένας μας;
Η λογική διερωτάται. Το ρολόι αυτό που είναι ο κόσμος (όπως έλεγε ένας συγγραφέας) χρειάζεται κάποιον ωρολογοποιό. Η δημιουργία προϋποθέτει Δημιουργό. Μα ποιο ήταν το σχέδιό Του, όταν έθετε πάνω στη γη αυτό το απαιτητικό και περίπλοκο ον, τον άνθρωπο; Οι φιλοσοφίες προσπαθούν να το εξηγήσουν, οι διάφορες θρησκείες αποβλέπουν στο να σηκώσουν το κάλυμμα. Ποια λύση θα δεχτεί κανείς;
Η περιέργεια μας οξύνεται. Ο άνθρωπος, σαν σκεπτόμενο ον, θέλει να ξέρει. Εξετάζει τους ομοίους του. Η Ιστορία του ανθρώπινου γένους αρχίζει να διαγράφεται. Από το σκοτάδι των χρόνων, από τη σκόνη των πολιτισμών, προβάλλει σιγά-σιγά το παρελθόν. Ασταμάτητη, επίμονη έρευνα, που αναζητάει ψηλαφητά, που ξεγελιέται χίλιες φορές μέχρι να βρει κάτι. Η όψη των παλαιότατων προγόνων μας βγαίνει από την αχλή. Χάρη σε μια επιστήμη που εξακολουθεί να ψελλίζει, όλο και περισσότερο φανερώνεται η μορφή του ανθρώπου. Αλλά οι αλλεπάλληλες ανακαλύψεις δεν είναι παρά σκαλοπάτια. Ποτέ δεν τα ξέρουμε όλα. Όσο λαμπρό κι αν είναι το φως, οι γνώσεις μας παραμένουν ατελείς, τυλιγμένες στην ομίχλη. Ακόμα και οι πιο σίγουρες: «Τώρα βλέπουμε σαν σε καθρέπτη αμυδρά», λέει ο απόστολος Παύλος.
Η ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΤΩΝ ΓΙΩΝ ΤΟΥ ΗΣΑΥ
Στα βουνά του Εδώμ, στην πέτρινη ερημιά, όχι μακριά από την έρημο των άμμων, εκεί που η Αραβία γειτονεύει με τον μεσογειακό κόσμο, μια πόλη-φρούριο κρύβεται μέσα στους βράχους. Οι Εβραίοι την ονόμαζαν Σελά, οι Έλληνες την ονομάζουν Πέτρα και οι Άραβες Al-Batrā.
Οι απόγονοι του Ησαύ, αδελφού του Ιακώβ, έζησαν εκεί επί αιώνες. Αν και ήταν συγγενείς εξ αίματος με τον Ιακώβ, ο οποίος και τους θεωρούσε αδελφούς, όταν οι Εβραίοι πλησίαζαν να φτάσουν στη Χαναάν, οι Εδωμίτες τους έδειξαν καθαρή εχθρότητα. Ίσως γιατί αναλογίζονταν το προνόμιο που ο Ιακώβ με τέχνασμα πήρε από τον πατέρα του και μνησικακούσαν εξαιτίας της θεϊκής υπόσχεσης προς αυτόν. Όταν ο Μωυσής έφτασε στα σύνορα της χώρας τους μαζί με ολόκληρο το λαό του, ζήτησε από τον βασιλιά τους την άδεια να διασχίσει τη χώρα: «Ας περάσουμε, παρακαλώ, μέσα από τη γη σου. Δεν θα περάσουμε μέσα από τα χωράφια ή μέσα από τους αμπελώνες ούτε θα πιούμε νερό από τα πηγάδια. Θα περάσουμε μέσα από τον βασιλικό δρόμο. Δεν θα παρεκκλίνουμε δεξιά ή αριστερά, μέχρις ότου περάσουμε από τα όριά σου». «Δεν θα περάσεις μέσα από τη γη μου», του απάντησε βάναυσα ο βασιλιάς, «ειδεμή, θα βγω με μάχαιρα σε συνάντησή σου» (Αριθμοί 20:17-18).
Αιώνες κύλησαν από τότε. Ο Ισραήλ θέλει να έχει βασιλιά όπως και οι άλλοι λαοί. Η άσκηση της βασιλείας του Θεού πάνω του, εξουσία αόρατη, θαυμαστή, δεν του αρκεί. Εκλέγεται ο Σαούλ, γενναίος πολεμιστής. Καταπολεμάει τους Εδωμίτες.
Ο Δαβίδ, ο διάδοχός του, τους υποτάσσει. Αλλά η διαίρεση του Ισραήλ σε δυο βασίλεια αποκαθιστά την επιρροή τους. Από τη μια συμμαχούν με τους αδελφούς τους κατά του Μωάβ, από την άλλη όμως επαναστατούν κατά του Ιούδα. Κατανικούνται και τιμωρούνται σκληρά. Ο προφήτης Αβδιού το εξαγγέλλει στο βιβλίο του: «Έτσι λέει ο ΚΥΡΙΟΣ ο Θεός για τον Εδώμ... Η υπερηφάνεια της καρδιάς σου σε απάτησε, εσένα που κατοικείς στα κοιλώματα των γκρεμών, του οποίου η κατοικία είναι ψηλή, που στην καρδιά σου λες: Ποιος θα με κατεβάσει στη γη; Αν σταθείς μετέωρος σαν τον αετό, κι αν βάλεις τη φωλιά σου ανάμεσα στα αστέρια, κι από εκεί θα σε κατεβάσω, λέει ο ΚΥΡΙΟΣ» (1, 3-4).
Ο Θεός ταπεινώνει τους υπερόπτες, αλλά ελεεί τους ταπεινούς. Όμως και οι μεν και οι δε έχουν ανάγκη μετάνοιας. Δεν μπορούν να ζήσουν παρά χάρη στην ευσπλαχνία του Θεού. Επειδή, όλοι, μπρος σ’ Αυτόν, είναι ένοχοι. Αλλά, ενώ οι πρώτοι νομίζουν ότι δεν χρειάζονται τον Θεό, θεωρώντας ότι δεν έχουν ανάγκη από συγχώρεση, οι δεύτεροι στηρίζουν κάθε ελπίδα τους αποκλειστικά σ’ Αυτόν. Γιατί; Υπάρχουν πολλά μυστήρια που θα κατανοήσουμε μέσα σ’ ένα κόσμο ανώτερο από τον δικό μας, όταν θα δούμε, όχι πλέον σαν μέσα σε κάτοπτρο, αλλά πρόσωπο προς πρόσωπο, στην παρουσία του ίδιου του Θεού, το λαμπρό φως των νέων ουρανών πάνω στη νέα γη. Για την ώρα, δεν έχουμε παρά να ακούσουμε την κλήση του Κυρίου και να απαντήσουμε σ’ αυτήν. «Σήμερα, αν ακούσετε τη φωνή του, μη σκληρύνετε την καρδιά σας» (Εβραίους 4:7).
Η εξολόθρευση των Εδωμιτών από τον βασιλιά του Ιούδα, Αμασία και η άλωση της πρωτεύουσας τους Σελά, που θεωρείτο απόρθητη, δεν τερματίζει τη μακρά αυτή ιστορία. Με τη σειρά του ο Ιούδας απιστεί στον Θεό, οπότε οι Εδωμίτες, έγιναν όργανο της θείας οργής. Κατανικούν τον περιούσιο λαό και απαγάγουν αιχμαλώτους (Β' Χρονικών 28:17).
Κρίση, έλεος. Το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Αν και δεν μπορεί να φανεί, ο Θεός δεν παραμένει αδιάφορος στις ανομίες που διαπράττονται πάνω στη γη. «Η ψυχή που αμάρτησε, αυτή θα πεθάνει» (Ιεζεκιήλ 18:4). Κ δικαιοσύνη Του εκδηλώνεται και δεν μπορούμε παρά να την δεχτούμε. Η αγάπη Του όμως υποφέρει μέχρις αγωνίας. Πώς να βλέπει, χωρίς πόνο, τα πλάσματά Του να χάνονται στην αιωνιότητα και το έργο Του να παραμερίζεται;
Ο Θεός είναι δίκαιος όταν τιμωρεί. Η αδυσώπητη αυστηρότητα του Ιεζεκιήλ ως προς τους Εδωμίτες είναι δίκαιη: «Επειδή δεν μίσησες το αίμα, αίμα λοιπόν θα σε καταδιώκει και θα παραδώσω σε ολοκληρωτική ερήμωση το βουνό Σηείρ (δηλαδή την Ιδουμαία)» (35:6-7). Αλλά μετατρέπεται σε υπόσχεση: «Και θα γνωρίσετε ότι εγώ είμαι ο ΚΥΡΙΟΣ» (5:9). «Ας ψάλλουν οι κάτοικοι της Σελά (Πέτρας)» (Ησαΐας 42:11), λέει ο λόγος του Θεού. Πρώτο βήμα είναι η αμαρτία. Αρκεί να αναγνωριστεί. Και τότε η σωτηρία δεν είναι μακριά.
Αφού εγκατέλειψαν τα βουνά τους για να εγκατασταθούν στη γη του Ιούδα, που οι κάτοικοί της είχαν μεταφερθεί αιχμάλωτοι στη Βαβυλώνα, οι Εδωμίτες ήταν επόμενο να συγκρουστούν με τον λαό του Θεού. Πάλι ο Ιακώβ θα δικαιωθεί μπροστά στον Ησαύ: «Τα χαρίσματα και η κλήση του Θεού είναι πράγματα που δεν ανακαλούνται» (Ρωμαίους 11:29).
Όσο για τους Εδωμίτες που έμεναν στην Πέτρα, έμελλε να διωχθούν από τους Ναβαταίους Άραβες.
ΤΟ ΑΠΟΓΕΙΟ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ
Ο χρόνος οικοδόμησης της πόλης είναι άγνωστος. Ωστόσο η παρακμή της, που ξεκίνησε τον 7ο αιώνα μ.Χ. και στην οποία συνέβαλλε η αλλαγή στη διαδρομή των καραβανιών, ολοκληρώθηκε με την αραβικά κατάκτηση. Ήδη, από τον 13ο αιώνα, οπότε οι Σταυροφόροι έχτισαν στην περιοχή ένα οχυρό, η σημασία της είχε μειωθεί αισθητά. Η τοποθεσία είναι κάτι το ασύλληπτο. Μια επιμήκης κοιλάδα τριγυρισμένη από κορυφές, από όπου οι βραχώδεις πλαγιές κατεβαίνουν απότομα σαν πελεκημένες, προς ένα βαθύ ίσωμα που, στην εποχή της μεγάλης ακμής (ανάμεσα στον 2ο π.Χ. και στον 1ο μ.Χ. αιώνα), είδε να χτίζονται τα πιο σημαντικά οικοδομήματα της πόλης: υπαίθριοι ναοί, ιερές πυραμίδες, ανάκτορα, θέρμες, ακρόπολη, αγορά. Η κυριότερη οδός προσέγγισης, το Φαράγγι του Μωυσή (Ουάντι Μούσα), αυτή και μόνο προκαλεί τον θαυμασμό. Είναι ένας βαθύς και στενός διάδρομος. Τα τοιχώματά του είναι ολόισα και συχνά συγκλίνουν και κρύβουν σε μερικές περιπτώσεις τον ουρανό. Δεν πάνε πολλά χρόνια, που μια ομάδα περιηγητών καταλήφθηκε εκεί μέσα από μια ξαφνική και βίαιη θύελλα, με αποτέλεσμα να σαρωθεί αμείλικτα από τους υδάτινους καταρράκτες. Ο θάνατος τους βρήκε μέσα σ’ αυτό το φαράγγι «του Μωυσή», που βέβαια ο Μωυσής, καθώς κατευθυνόταν στη Γη της Υπόσχεσης, δεν πέρασε από εκεί μέσα τον λαό Ισραήλ.
Κατά τον 19ο αιώνα άρχισαν οι πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές, οι οποίες, αν και δεν ήταν συγκροτημένες έφεραν στο φως ένα μεγαλειώδες συγκρότημα τάφων σκαμμένων στο βράχο. Οι τάφοι αυτοί φρουρούν την είσοδο του φαραγγιού, με πυλώνες που αποτελούν επιβλητικά ογκώδη μνημεία. Εκεί απαντάται η πιο μεγάλη νεκρόπολη. Κανείς δεν ξέρει αν θα βγει ζωντανός μέσα από αυτό το φοβερό φαράγγι. Ανάμεσα στους τάφους ξεχωρίζουν ο λεγόμενος Ανακτορικός και ο λεγόμενος Κορινθιακός. Ο πρώτος, με πλατιά πρόσοψη, είναι διαμορφωμένος σε τρία επίπεδα. Οι τέσσερις πόρτες της εισόδου του περιβάλλονται από παραστάσεις που χάραξαν οι Ναβαταίοι, στις οποίες συγχωνεύονται, δημιουργώντας μια τεχνοτροπία μοναδική, στοιχεία ελληνικά, αιγυπτιακά και ασσυριακά. Πάνω στις παραστάδες αυτές στηρίζεται ένα τοξωτό αέτωμα, ενώ 18 κίονες σμιλεμένοι στον βράχο δίνουν ακριβώς την εντύπωση του ανακτόρου. Ο δεύτερος τάφος, περίπου της ίδιας κατασκευής, κοσμείται με κίονες κορινθιακού ρυθμού.
Μετά την είσοδο, ο δρόμος που οδηγεί στην Πέτρα ασκεί κάποια γοητεία. Πάνω από χοντρές πέτρες, που άλλοτε ήταν επιστρωμένες με πλάκες, εισχωρεί κανείς μέσα στο βουνό με τα πόδια ή πάνω σε ζώο. Όσο προχωράει η κατηφοριά, τα πέτρινα τείχη γίνονται πιο απότομα και το πέρασμα πιο στενό και σκοτεινό. Τέλος οι βράχοι παίρνουν ένα φωτεινό ρόδινο χρώμα, οι κάθετες πλαγιές απομακρύνονται και ξεπροβάλλει ένας διώροφος ναός από κοκκινωπή πέτρα. Ο ναός αυτός της Aλ Χάζνα (o θησαυρός) είναι ένα μνημείο ταφικό, σφηνωμένο στον βράχο, με πλούσια διακοσμημένη πρόσοψη. Το μνημείο χάνει σε μεγαλοπρέπεια μέσα σ’ αυτό το επιβλητικό πλαίσιο, αλλά κερδίζει σε χάρη. Μερικές τούφες από χόρτα, πάνω από το αμμώδες έδαφος, κάνουν αντίθεση με τα χρώματα των βράχων. Μια εκλεπτυσμένη ομορφιά, στην καρδιά αυτών των άγριων βουνών της Ιδουμαίας. Η πύλη του, διακοσμημένη με ανάγλυφες παραστάσεις, αποτελείται από έξι κίονες κορινθιακού ρυθμού. Το διάζωμα και το αέτωμα κοσμούνται και αυτά με παραστάσεις, ενώ στο ανώτερο τμήμα δεσπόζει το σύμβολο της θεάς Ίσιδας, ένας δίσκος ανάμεσα σε δυο κέρατα δαμάλας. Στο δεύτερο πάτωμα ορθώνεται ένας κυκλικός πυργίσκος (ένα είδος ροτόντας), ο οποίος περιβάλλεται από κολόνες, με μια υδρία στην κορυφή του. Στην μπροστινή πλευρά του υπάρχει η αναπαράσταση της Ίσιδας, ενώ στα δυο πλάγια ένα αέτωμα, που στηρίζεται σε κολόνες, αφήνει να φαίνονται στα ενδιάμεσα οι ανάγλυφες φιγούρες δύο Αμαζόνων. Στο εσωτερικό υπάρχει ένα αρκετά ευρύχωρο δωμάτιο, όπου πολύ πιθανόν τελούνταν οι ιεροτελεστίες προς τιμή της Ίσιδας.
Οι άνθρωποι των μακρινών εκείνων χρόνων τιμούσαν περισσότερο τους νεκρούς, παρά τους ζωντανούς. Με τη λεπτή, αλλά και σοβαρή κατασκευή του τιμάει τη μνήμη κάποιου βασιλιά, του μεγαλύτερου βέβαια από τους Ναβαταίους, του Αρέτα Δ', που η κυριαρχία του απλωνόταν, προς βορρά, μέχρι τη Δαμασκό. Ο απόστολος Παύλος όταν εξιστορεί τα όσα υπέφερε χάρη του Ευαγγελίου, αναφέρει την παραμονή του στην πόλη αυτή, με τα εξής λόγια: «Στη Δαμασκό, ο εθνάρχης του βασιλιά Αρέτα φρουρούσε την πόλη των Δαμασκηνών, θέλοντας να με πιάσει» (Β' Κορινθίους 11:32). Μετά από δύο χρόνια, στο 36 μ.Χ., ο Αρέτας βαριά προσβεβλημένος από τον Τετράρχη Ηρώδη, που είχε αποπέμψει την κόρη του για να παντρευτεί την Ηρωδιάδα, τον πολέμησε και τον νίκησε κατά κράτος. Ήξερε πώς να επιβάλλει τον σεβασμό.
Η πιο εντυπωσιακή κατασκευή της Πέτρας είναι το Αλ Ντέιρ (Μοναστήρι), που έχει μήκος 50 μέτρα και ύψος 42 μέτρα, και είναι σκαμμένο πάνω σ’ ένα βράχο, στην κορυφή ενός βουνού. Αν και οι επιστήμονες υποθέτουν ότι ήταν αρχικά ναός, χρησιμοποιήθηκε αργότερα σαν χριστιανική εκκλησία, όπως μαρτυρούν οι σταυροί που είναι χαραγμένοι στους τοίχους. Στα πρώτα αυτά αρχαία κτίσματα, προστέθηκαν πολλά άλλα κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Ανάμεσα σ’ αυτά είναι ένα θέατρο σκαμμένο στον βράχο, ένας δρόμος με κιονοστοιχίες και από τις δύο πλευρές, καθώς και ένας ναός, το μοναδικό οικοδόμημα της Πέτρας που δεν σκαλίστηκε μέσα στον βράχο και διασώζεται σε καλή κατάσταση μέχρι σήμερα.
Η Πέτρα, 90 χιλιόμετρα νότια της Νεκράς Θάλασσας, έλεγχε τον δρόμο των καραβανιών που συνέδεε την Αραβία και την Ερυθρά Θάλασσα με τη Συρία. Τα αρωματικά φυτά, η σμύρνα, η άσφαλτος περνούσαν από εκεί. Τα λιμάνια του Κόλπου της Άκαμπα, ακόμα και αυτά της Μεσογείου, εξαρτιόνταν από το εμπόριό της. Η μεγαλοπρέπεια των τάφων το μαρτυρεί. Η Πέτρα ήταν ισχυρή και οι βασιλείς της ένδοξοι. Όπως και στην Αίγυπτο, τους θεοποιούσαν. Η μεγαλοπρέπεια των νεκρικών ναών δεν τιμούσε μόνο τους ενταφιασμένους βασιλείς, αλλά κατά κάποιον ακαθόριστο τρόπο, και τη βασιλική εξουσία του Δημιουργού. Ο άνθρωπος, καθώς περιπλανιέται, ψηλαφεί αναζητώντας την αλήθεια. Ο Θεός που είναι Πνεύμα, του φαίνεται απρόσιτος. Θέλει να τον βλέπει, να τον αγγίζει. Στήνει πέτρες, τις σμιλεύει, τις λατρεύει, φτιάχνει με αυτές ιερούς τόπους, ναούς και μέσα σε όλα αυτά προσπαθεί να δει τον Θεό. Έτσι, στη Μέση Ανατολή, μερικές ειδικές πέτρες τις θεωρούσαν κατοικίες θεών. Απένεμαν στις πέτρες αυτές δύναμη προστατευτική ή και αποκαλυπτική. Τέτοια λατρευτικά αντικείμενα είχαν και οι Ναβαταίοι, όπως και οι άλλοι Άραβες. Ήταν τα «βαιτύλια». Στην Πέτρα, σε απόσταση μιας ώρας πορείας από την πόλη, δυο τέτοιοι λίθοι είναι αφιερωμένοι στις κύριες θεότητες της χώρας: στον Δουσάρα, αντίστοιχο του Βάκχου, και στην Αλλάτ, αντίστοιχη της Αφροδίτης.
Πέρα στο βουνό, σε 200 μέτρα ψηλότερα από την πόλη, οι Ναβαταίοι πρόσφεραν τις θυσίες τους. Μετά την τελετουργία έτρωγαν το ζώο επί τόπου σε συμπόσιο. Οι θυσίες αυτές των λαών ήταν ένα προανάκρουσμα της ανεπανάληπτης θυσίας του Αμνού του Θεού. Μια φορά έγινε, δεν ξαναγίνεται. Απαιτείται όμως η συνεχής ανάμνησή της.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Αλλά η λαμπρή πολιτεία της Πέτρας, το καύχημα των Χορραίων, των Εδωμιτών και των Ναβαταίων, δεν επέζησε. Τα καραβάνια την παρακάμπτουν. Το εμπόριό της έσβησε και η πόλη ξαναγύρισε στη σιωπή της λησμονιάς και στη σκόνη των αιώνων. Ξεχασμένη για αιώνες, ανακαλύφθηκε το 1812, από τον Ελβετό εξερευνητή Johann Ludwig Burckhardt. Και τώρα η Πέτρα μας διηγείται την ιστορία της, αλλά και τις φοβερές επεμβάσεις του Θεού, που επαληθεύουν τον προφητικό λόγο. Τα υπολείμματά της πιστοποιούν το κύρος της Βιβλικής προφητείας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου